Wednesday, July 15, 2009

Hringnun July 2009 - Editorial

Dân hi

Court hi thudik (justice) lana hmun tur a ni a, mipuii thudik kan zawnna hmun awm chhun pawh a ni. Court hian rel sual tura ngaih a nih loh rual hian; thulai la fuh ngei ngei tura ngaih pawh a ni. Chuti lo chu court lakah mipuii rinna kan nghat ngam lo mai ang, chuti a nih chuan, khawi ram mah a zalen thei kher lo vang.

Dan hnuaia zalenna kipui ber chu intluk tlan tawnna hi a ni. A retheih vanga a chanvo bil a hloh lo tur a nih laiin, a hausak vangin mi rethei chanvo bil tu mah a nekbehsak tur a ni hek lo.

Zalen lova kan inngaihna ber pawh, kan intluk tawn lo ema kan hriatna hi a ni fo. Hemi laka mihring khawsaho chhanchhuah hi dan hian a tum bulpui ber a ni. Dan hi dik taka a siam chhan mipui hian zawm kan tum loh emaw, kan zawm loh emaw hi chuan, a tuartu tur chu mipuite bawk hi kan ni.

Dan hman tangkai a nih loh fo chhan leh kan chhawr thiam loh fo chhan chu, a hretu ber mipui, mizalengte hian kan hre lo mai pawh ni lovin, kan ngaisang duh lo hi a ni ber.

Dan hi a hre tam apiangin an sawisel atan ni lo vin, mipui khawsaho nun nawm nan leh khawsak awlsam zawk nan a ni a, chu chuan rilru hahdamna pawh a thlen bawk.

Tin, Dan zawmna leh ken kawh thatna ram apiang hi ram changkang leh ram zalen an ni deuh zel a. A nih ang taka dan hmang thiam apiangin dan hi hnawk an ti lo va, anmahni nun zalenna a ni tih an hria a; nun hahdam nan leh nun nawm nan an hmang zawk thin.

Amaherawhchu, dan hmanga dikna leh nun zalenna hai chhuaka hlen tur erawh chuan, mahni’n a beiha beih ve a ngai a, dawh theihna nen a man pawh pek a ngai bawk a ni tih hi.

Hringnun July 2009 - Motor Accident Zângnadawmna

Third Party Insurance

(Lirthei neite hriat ngei ngei tur)

(Chhunawmna)

Aw le, tun tumah chuan kan thupui hi a tawp lam kan lo hnaih tawh anga, Issue hmasa lama kan tarlan tawhte a tlangpuiin i lo thlir let leh thuak thuak teh ang.
Motor/lirthei reng reng hi kawngpuia khalh chhuak tur chuan; insure ngei ngei a ngaia, motor hi insure loh chuan kawngpuia khalh chhuah phal a ni lo. Zoramah hian motor insure hi a neituin a duh leh insure-a, a duh loh leh insure lo mai turah kan ngai tlang pui a. He ngaih dan hi ngaih dan dik lo tak a ni tih hriat thar leh a tha.
Mizorama lirthei kan insure-na tam ber chu Third Party insurance hi a nih hmel a. Kan ngaih dan chuan, accident pawh lo tawk ila, kan claim thei chuang lo tih hi a ni tlang pui thin. Mahse, he third party insurance-in a tum ber chu, keimahni lam ai mahin, mi dangte tan a ni mah zawk a. Kan motor-in mi a lo sut palh emaw, a lo tihnat palh chuan, kha hliam tuarte tan khan an inenkawlna tur kha claim theih a ni.
Mi lakah kan mortor-in pawi a lo khawih palh a nih chuan, a neitu emaw, a khalhtu emaw khan a mawh a phur nghal chianga, damlo inenkawlna tur kha pawi khawihtu chawi tur chu a ni. Chumi vang tak chuan, hetianga mawhphurtuin a chawi ang laka lo him nan he third party insurance hi ngaih pawimawh a tha khawp ang.
Tunlaiin insurance fel lo motor/lirthei hi Aizawl khawpuiah leh Mizoramah hian an tlan nasa tawh em em a. Traffic police-in no tolerance week an hman lai chuan khawpuiah hian motor hi a vang duak thin. He mia thil lang chiang chu, kan document leh insurance-te hi kan ngai pawimawh tawk lo tih a chiang khawp mai.
A hmalama kan sawi ang hian, third party insurance chu kan hre thiam tlangpui tawhin a rinawm a, mahni lam hmathatna lam ai mahni , mi dangte tan kan insure tihna lam a kawk tih kan hrethiam tawhin a rinawm a. Tin, kan motor/lirthei te hi insure loh chuan kawngpuiah kan khalh chhuak thiang lo tih kan hre thei awm e.
A tawpna lam kan lo hnaih ta bawk a, kan thu tawp nan motor/lirthei khalh chung changa dan leh dun lam tlem i lo tar lang teh ang.
Danin a khap leh pawisa chawi tur zat.
1. Lirthei hlauhawm taka khalh, cheng 1000/- chawi theih a ni .
2. Dik lo taka kawng dala lirthei dah, cheng 100/- chawi theih.
3. Kum tling lo lirthei khalh, cheng 500/- chawi theih.
4. Two wheeler-a pathum chuan, cheng 100/- chawi theih
5. Helmet tel lova Two wheeler khalh, cheng 100/- chawi theih.
6. Number plate vuah lo va motor/lirthei khalh, cheng 100/- chawi theih.
7. Ni tlak hnua motor light tieng lo va motor khalh, cheng 100/- chawi theih.
8. Thawmhnaw dik lo va motor/lirthei khalh, cheng 100/- chawi theih (Entirnan - pheikhawk, a pum a nih loh chuan chappal, a kaihna awm ngei ang chi hi bun ngei tur a ni a).
9. Ding tura signal pek zawm loh, cheng 100/- chawi theih.
10. Dan leh thupek chhuah awm loh, cheng 500/- chawi theih.
11. Lirthei khalh theihna (license) nei lo khalhtir, cheng 1,000/- chawi theih.
12. License tel lo va lirthei khalh, cheng 500/- chawi theih.
13. Hauhawm thei khawpa chaka lithei khalh, cheng 400/- chawi theih.
14. Lirthei tha tawk lo/him tawk lo khalh, cheng 250/- chawi theih.
15. Lirthei la register loh khalh, cheng 2000/- chawi theih.
16. Lirthei insure loh khalh, cheng 1000/- chawi theih.
17. Lirthei khalh laia mei zuk, cheng 100/- chawi theih.
18. Lirthei tlan lai kailawna passenger-te chuantir, driver chu cheng 100/- chawitir theih.
19. Lirthei tlan lai kailawna passenger chuang, Passenger chu cheng 100/- chawitir theih.
20. Bus/Taxi khaltute an chet mawi lohvin, cheng 100/- chawi theih.
21. Bus/Tax-in chuan man aia tam an lakin, cheng 100/- chawi theih.
22. Horn tel lo leh ri thei lo khalhin, cheng 100/- chawi theih.
23. Intlansiak leh tlan chakzia enchhin nana tlan vak, cheng 500/- chawi theih.
24. Rilru lam that lohna leh taksa lam tha tawk lova lirthei khalh, cheng 200 chawi theih.
Heng kan sawi takte vanga hremna lek a nih a, pawisa chawi a nih chuan, hremna pawisa chawi chu receipt pek/lak ngei tur a ni.
Driving Regulation -
Passing to right & Left :
Motor khaltu, tu pawhin a hmaa a motor zuite reng reng an dinglam atangin a tlan pel tur a ni.
Hmalama motor zuilaiten an veilam atanga tlanpel tura signal an pek chauhvin, motor zuituten an an hmaa motor chu veilamah an tlanpel thei chauh vang.
Overtaking prohibited in certain cases :
Motor khalhtu reng rengin, heng a hnuaia sawina hmunah hian a hmaa motor tlan lai a tlan pel tur a ni lo -
1. A hmaa motor a tlan pelh laia amah tawk zawnga motor dang lo kalin harsatna a tawk dawna a lanin.
2. Kawngkawi laiah te, tlang chhip lawn chhuah phatahte leh hmalam kawng chiang taka a lan theih lohnaah.
3. Mahni hmaa motor tlanin inpelhtir tura signal a pek hma loh chuan.
Taking U-Turn :
Kawngpui lian laiah leh tlan kual phal lohnaah motor khalhtu tu mahin U anga tlan kual pawp phal a ni lo.
Parking of the Vehihles :
1. Motor khalhtuten an motor chu mi dang tana hnawk leh hlauhawmin an dah tur a ni lo.
2. Kea kalna (footpath)-ah motor dah tur a ni lo.
3. Motor dang park lai hmachhawn zawng leh dalin dah tur a ni lo.
4. Bus dinna, School, Damdawi In leh traffic signs hliah leh dalin motor dah tur a ni lo.
Kan thu tawp nan, vanduai thilah i motor chetsualna vangin mihringin nun la chan palhin, mihring lo hliam palh la, eng ang pawhin thiamin inhre mah la, buaina namai lo tak i tawk phawt tih hria la, a hmasa berah chuan i thiam lo nghal phawt tih hria la. A sawi felna chu thubuai sawi hunah a ni tih hria la. A him ber chu dan hnuaia i motor enkawl leh fimkhur taka motor khalh hi a ni tih hre thar leh ang che.

Hringnun July 2009 - Court Judgement

Mahni zirlai pui thatthu chu

Pawi khawih tanna chu :

Raja Mithiah Medical College zirlai pakhat chuan a zirlaipui a sawisaa, a nunna hial laksakin, a ruang pawh a chan darh nuala, chu vang chuan court-in hremna namai lo tak a pe ta a. A hremna chu, vawi hnih dam chhung lungin tan a ni. Inhremna namai lo ber pawl a ni.
He thubuaia pawikhawihtu hi, Madras University-a Vice Chancellor lo ni tawh thin, Dr. P.K. Ponnusamy fapa, John David a ni. Hetianga thil lo thlen dan chu, zirlai Hostel-a awm te hian zirlai thar, College lut hlimho hi an lo bawlzan (ragging) thin a. Zirlai senior zawkte hian a lo lut tharho chu an lo solo-tir loh leh, an lamtir thin a. A nih loh leh, chhuatlaiah tui no khat leka leihin hleuh turin an ti a. Chutiang vel chuan an bawlzan kawi nasa hle thin. An duh loh dawn chuan an sawisa a, chu mi hlau chu ti lo thei lo vah an siam thin.
Zirlai tharte hetianga tih hi hmun tina tihdan pangngai a ni a, na lutuka an intihlem loh chuan hotute pawhin hre reng mah se, an hre lo der ve thin. Na deuh pawhin lo inkhawih sela, zualkona tur a awm chiah lo. Hmun tinah tih danah neih thin a ni a. Hmun thenkhatah chuan, hetiang inbawlzan vanga Hostel-a awm hreha mahni in lama haw leh pawh an awm hial thin bawk.
Tualthahna chu :
Hemi tum hi chuan John David-a hian a ti lutuk deuh va, zirlai kal thar han vau deuh leh han ben deuh sawk sawk chu duh tawk lovin, nunna chân ta zirlai, Navarasu hi a hostel awmna pindanah luhkhungin a sawisaa, nikhaw hre lo khawpa a khawih hnuah pawh chin tawk nei lek lovin a bei zui zel a; a tâwpah Navarasu chuan a thih phah ta a ni.
Navarasu a lo thih tak hialah chuan; John David hian a hlauthawng leh si a, a mi thah ruang chu thuhruk a tum ta a ni. He thil thlen vel lai pawh hian India ram chanchinbu lar deuh deuhvah te kha chuan an chhuah deuh vek a ni.
John David chuan Navarasu ruang chu a lu tansakin, a taksa chu thingremah a dah hrang a, Chennai pan tur relah a chuanpuia, kalkawngah a ruang ken chu lui pakhatah a vawm lut ta a ni. Hetah hian a ruh thenkhat chauh paihin, a taksa ruangam tak chu thingremah dah hrangin, City Bus pakhatah a hnutchhiah bawk a. Chu ruang dahna thingrem chu miin an chhara, a hnuah police hnenah an pe lut ta a ni.
Hostel-ah chuan Navarasu chu a kir leh tak loh avangin, an hotute chuan police hnenah thil awm dan an report-a, Navarasu awmnaah chuan police-te chu lutin thil awm dan an chhui ta a.
Hatianga Navarasu hi thah ni ngeia a lan tak siah chuan police chuan a thattu chu an zawng ta a. Chu mi hlauh vang chuan, John David chu police hnenah amah chu a inpe ta a. Police-ten an han dawp chuan a inpuang ta a, a mi thah ruang a dahna hmunah chuan John David chuan police-te chu hruaiin, Navarasu ruang chan darhte an hmu chhuak ta a.
Hetiang ang boruak a nih tak a vang hian, Tamil Nadu sawrkar chuan hetianga insawisakna, zirlaiho zinga awm thin khapna dan pawh a siam thar ta nghal bawk a. He dan hi Navarasu-a thihnain a nghawng chhuah a ni ta a ni.
Police-te chuan dan pangngaiin he tualthihna avanga thubuai an siamte chu an theh lut a. Chu thubuai chu September ni 1, 1997 khan ngaihtuah tan a niin, kum 1998, March ni 12 khan sawi zawh a ni ta a ni.
Thurem vawi khatna
Thuremna chu tualthah vanga dam chhung Jail bang zut a ni hmasa ber a, a dawtah chuan, mi ruk bo thubuaiah dam chhung Jail bang zut bawk an pe kawp ta a ni.
Hei bakah pawh hian, finfiahna tihbo a tum avangin kum 7 jail tan leh, cheng nuai khat chawi pek belh a ni bawk (Rev. Chanchinmawia thihnaa hnuhma singsatute kha dan angin thubuai siam ve theih an ni ang em)? Hei mai a la ni lo, mahni thua mi dang lo khung bo vangin kum khat dang Jail bang zut bawk pek belh a la ni cheu. Heng Jail a tan hun tur hi a ruala kal tur a ni lo lehnghala, a hranpa ngata kal tur a ni.
Mi pakhat chu thubuai pakhatah kum 10 tang tura hrem ni ta sela, thubuai dangah kum thum tang tura hrem ni bawk se la, a thubuai azirin heng kum 13 hi a indawta inzawm lovin, kum thum tan tur kha kum 10 tan turah khan a bet tel thei a ni. Mahse, he thubuaiah hi chuan a tan hun chhung tur hi a hranpa theuhva kal tur a ni.
He thuremna chhuah ni hian, Judge chuan John David-a chu eng nge sawi duh a neih a zawta, John-a chuan mittui tla zawih zawih chungin, eng mah a tihsual loh thu a sawi lang a. Chuti chung chuan, court thutlukna ang ang chu pawm a hnial loh thu pawh a sawi tel tho. A nu leh pate pawh hetih hunlai court chhungah an awm ve a ni.
John David-an Navarasu a thah lai hian kum 19 mi a ni a, a kum hi tlem hle mah se, Supreme Court meuh pawhin kum 18 mi dam chhung jail tang tura thu a lo rem tawh sawi lan a ni a. Chuvangin, he thutlukna hi thil awm lo niin a reltu court hian a ngai lo.
Court hian a thutlukna siamah hian a rorel dan chu ti lutuk deuhvin hre tho mah se, he tlangval hian amah chu thubuai namai lo takah a inbarh luiin, a nu leh pa pawh kum khuaa rilru na reng rengin a siam dawn a ni tih a ziak lang a, hei hian court rorelna chu dan anga kal a nih zia a tilang chiang awm e.
He thuremna thleng tur hian; thil tisualtu tihsual lai mit ngeia hmutu an awm lo nain, a fiahna finfiahn nana a vel thil thleng hman a nihzia thu leh, chuti chung pawha he fiahna hi thu tawp siamna tlak a nihzia court thuremna chuan a tar lang tel bawk.
Thurem vawi hnihna mak chu :
Hetianga court thu remna hi court sang zawkah thlen leh a ni a. Hetah hi chuan thuremna hi a dang leh ta daih mai. October ni 9, 2001 khan John David-a hi chhuah zalenna thu chhuah a ni leh ta hlauh mai. Court hniam zawkin thuremna a siama finfiahna te chu, thil kal hmang dik tak chhuia, finfiahna tling tawk lo tiin court sang zawk chuan a hnawl leh ta a ni. David-a hi Jail atanga a lo chhuah hian, a nuin malsawmna a lo hlana, Dadiv-a chuan, “Pathian zahngaihna vang liau liau a ni, thil dang vang a ni lo,” tiin mipui pung khawm hmaah chuan a sawi a. Vanduaina tawk chhungte tan chuan a thinrim thlak duh awm hle mai.
Heta tang hian court hian thuremna siam turin hian finfiahna tha tak leh tling tawk lo chu a pawm lo tih kan hre chiang thei awm e. A ni awm e tih, a vel thuartham mai maiah chuan court hi a innghat ve mai mai lo tih hi a ni.

Hringnun July 2009 - Nupa inthen vanga buaina

– Hringnun Network Service

Hman deuh tawh khan; India mi, USA-a awm, sofware engineer, Murti Sonti chu a nupui then tak chuan amah enkawlna sum leh pai pe turin Delhi High Court-ah a khing a, court chuan a khinna thu chu thu tlingah ngaiin, Murti Sonti chu court chuan thiamthu sawi turin a ti ta a.
He mite nupa hi Kristian dana inneiin, hetianga an inneih hnu ni hnih lekah, Hindu danin Hindu Temple-ah an innei nawn leh a. An inremsiamna dan hi a thuah hnih hle a ni.
An inchhar dan pawh; hmai chhana inhmua induh leh, inrim vang pawh an ni lo. An inrim leh inhel chhung pawh hi a rei lo hle bawk. Phone hmanga inbe pawpin; hmangaihna biahthu ‘D’ an inhlan tawn thina, chu mai pawh ni lovin, E-Mail hmangte pawhin an inbe thin bawk. An intawn dan hi a tunlai hle a, a tak rama zuan luh pawh an harsat vak lo ni awm tak a ni.
Induh leh ngaina taka innei nia lang si chu, an nghahhlelh ber hun ni awm tak, an inneih zan atang chuan thil a buai tan ta der mai a. A pasal Murti Soni hian a nupui hnenah hian, Hindu dana monu thil chhawm atan pawisa fai, cheng nuaisawm leh bengbeh, thi leh ngun tih ang chi lunghlu ngata siam, a man pawh namai lo tak a dil ta tlat mai a. Chu chu an buaina bul tanna pakhat chu a ni ta phawt a.
Indira Soni lah chuan; chutiang zat zat chutiang zat zat chu a neih mai loh thu sawiin, a pa lah sawrkar hnathawk pension a ni tawhin, innei tura USA-a kal nan pawisa tam tham tak an khawh ral thute pawh a sawi lang a. Indira hi lehkha thiam a nih avangin, an inneih hma hian hna tha tak a nei sa tawh a. Mahse, chu a hna pawh chu bansanin, a pasal awmna hmunah hian a kal a ni.
Hetia a thil ngiat a nupuiin a pek theih si lohvah chuan, Murti Soni chuan a nupui chu thenah a vau ta a. Tihngaihna dang awm ta hek lo, Indira pa, P.V. Rao chuan a fanu chu India rama hruai kir leh turin thlawhna ticket a ngaihven ta a.
Chutianga an khawsak tak hnu chuan, Murti Soni chhungte chuan Indira chuan lehkha phek, thil inziak eng mah pawh awm lo, eng atan nge hman a nih dawn pawh hriat hauh loh; phek ngaa hming a sign duh dawn chuan, a pasalte inah a awm thei ang tih an tiam hnuah chuan Indira chuan lehkha phek, til inziak sa pawh awm miah lovah chuan a hming chu a ziak ta a.
Indira pa, P.V. Rao pawh chuan ngaihtha takin a fanu chu a hawsan ta a. P.V. Rao chuan hawsan theia a fanu awm ta chu engkim a kal tluang ve mai ang tih beiseina sang tak pawh a nei a. Hetia P.V. Rao’an USA a chhuahsan hnu erawh hi chuan, a beisei ang erawh chuan thil a kal ta hauh lo mai.
Kar pawh awm hman hauh lo hian, Indira chu a pasala chhungte chuan cheksawlhin an tiduhdah zui ta mial mial mai a. A tan chuan chu In chu chen ve reng ngamna chi niin a lang ta lo. A aiawha ding dan hremi chuan Indira dinhmun khawngaihthlak tak chi tihfel dan ngaihtuahin, India ramah a hawtir ta a. Chutiang chuan, hemite pahnih hi inneih an awlsam ang bawkin, inthen pawh an awlsam hle mai.
Tichuan, Indira hi lehkha thiam a nih avangin, a thiam sa zir belh leh a duh a, a dinhmun a khawlhkham laklawh tawh avangin, a pasal then tak hnenah chuan enkawlna a dil ta a. A dil zat hi, intihhmingchhiat man, cheng nuai sawm nga, inenkawlna atan, thlatin cheng singnga a ni riap mai.
A chunga kan sawi ang hian, tunlaiin awlsam taka inneia, awlsam taka inthen leh hi thalaite zingah kan tam ta em em mai a. Nupa karah fate an lo awm tawh ngat phei chuan nupa inthenna hian nghawng nasa tak neiin, chhungkaw keh chhiatna hian buaina tam tak thlen a. Fahrah leh naupang enkawltu mu mal neih loh vangin sualna kawng zawh tam tak a punlun phah thei thin a ni.
A hmalama kan sawi nupate buaina hi sum lam duhamna vanga buai an ni deuh ber a. Anni anga buaina nei nupa tam tak pawh an awm ve ngei ang. A tlang pui thuin, nupa inthenna chhan hi, nu emaw, pain emaw kawppui dang neih vang te, chhungleh khatte nena inhmuh thiam loh vang te a ni tlangpui a. Tuk khat inhmuh thiam loh mai avanga inthen ta mai te pawh sawi tur a tam awm e. Tin, mize inang lo lutuk leh chhungkaw khawsak inang lo lutuk avanga rei tak innei thei lote pawh sawi tur tam tak an awm bawk ang.
Kan thuipui bakah, kan hriatna tihzau belh nan entir nan thil dang i lo zep lawk i la. Zir miten an zir chianna; a lema kan entir ang hian, nupa, kum 5-9 chhung innei te zingah nupa inthenna hi a tam ber a, kum 25-29 chhung innei tawh te zingah inthenna hi a tlem ber ve thung
Nupui pasal inneiha, chhungkaw din hi thil namai a ni lo va. Ngaihtuah tur tam tak leh, harsatna tam tak tawrh tur a awm tih hre lem lo; hmel induh vanga innei ringawta, harsatna a lo thlen changa tuar chhuak leh peih si lova inthen te pawh tam tak an awm bawk thin.
Mipa leh hmeichhe inkawp chuan chhungkua an din thin a, chu mite chuan fanu/fapa an lo nei ta thin a. Hetiangah hian, hmeichhia emaw, mipa dinhmun emaw a chhiatin, chu mite chu chhungkuaa mi an nih ve ve vangin, a tuartu chu chhungkua an ni thin.
Hetianga nupa inthenna leh, chhungkaw keh darhna a lo awm hian; thil hrang hrangah buaina a lo thleng thin a. Bungraw inchuhna te, fanau enkawlna chungchangah te leh, thil dang dangahte kan buai luai luai thin a. Hetianga buaina a lo chhuah hian a chinfelna tur hmun court-a kal mai hi a fel thin.
Hnam tin hian nun dan phung leh tih dan phung kan nei deuh vek a. Hetianga nupa chungchanga buaina a lo chhuah hian, hmeichhe lam dinhmun hi a chau duh hle.
Entir nan, Mizo hnam danah - Nupa tuak khatin, theih tawp chhuahin in leh lo din turin theih tawp chhuahin tha an tawh dun thin a. Hetianga in leh lo din hnua mipa zawk a lo thih pal hian, a hmeichhia zawk hian ro a khawm nghal tawp thei lo va, ro chu fate hminga daha, fate enkawltu nihna chu nu tana rokhawm theihna awm chhun a ni a, hei baka sang hi Mizo hnam danah nu tan a awm lo a ni. Nupaa pawisa khawl khawm sa; pa hminga dah a nih phei chuan, cout remtihna chauh lo chuan pawisa hi lak chhuah phal a ni lo. Hetiang buaina laka invenna tha ber chu, pasalte dam laia thurochhiah siamtir hi a ni. Chutah pawh chuan, thurochhiah hi a siam dan tur dik taka siam a nih loh chuan, court-ah nemngheh theih a ni lo. Thurochhiah siam dawn chuan, mi rintlak tak pahnih velin hming an ziah hnan tur a ni a, an hming ziak lai pawh an inhmu tawn vek tur a ni. Thurochhiah hi upat hunah chauh siam tur a ni lo va, eng hunah pawh a chhe ber tawk thei kan nih avangin, a hma lama dah hi a tha ber.
Tin, nu nau pawm chunga inthenin; mipa lamin nausen, hnute hne lai lak luihsak ching an awm thina, hei hi nu tan a lungchhiat thlak thei hle. Hei hi dan kalh tlat a ni. Nausen kum thum an tlin hma chuan nu hnen atanga lak hran/lak luih theih a ni lo. Kum thum an tlin hnu pawhin, naupang chu a awm duhna hmun thlantir tur a ni. Hetiang thil a lo thlen hian, mi thenkat chu dan hriat loh vangin nausen inlak luihsak a awmin, an sepui ruah tawrh tlawk tlawk thin. A tul huna min pui turin court leh police-te pawh an awm tih hriat a tha.
Tin, naupang têa pasal nei; fa pawh nei hial tawh, pasalte sûn a awm theih. Chung pasal sunte chuan; pasal dang an neih leh duhin, hmeichhe fa chu a pasala chhungten an laksak ngawt thei lo. Naupang khan a duhna zawk zawk thlangin, a nu hnenah pawh a awm thei a ni.
Hemi bakah hian, nupa inthen, nu zawkin fanuau enkawla tul zawk tate pawh a awm theih a. Hetianga nu zawk, sum lama harsa taka fanau enkawl ta zawkte hian, an fate tan dan tha deuh a awm tih kan hriat pawh a tha. Fate lehkha zirna leh enkawlna tur, kum 18 an tlin hma zawng atan pasal then tawhte hnen atang khan pawisa a dil theih a, hei hi mi tam tak chuan kan hre lo pawh a ni mai thei. Nupa inthen vang kher ni lo, khawlai fa (sâwn) te tan a dil theih vek a ni.
Hetianga nupa inthenna a lo awm hian, hriat phak bak leh beisei bakin buaina lian tak tak a awm thei thin a. Mizo zingah chauh pawh ni lo, hnam dang zingah pawh buaina hi chi hrang hrang a tam mai. Hetiang hunah hian hmeichhiate humhalhna dan tha tak a awm tih hriain, dan hremite rawih vat thin tur a ni.

Hringnun July 2009 - Sawrkar hnathawkte tana tih loh tur

– Hringnun Network Service

Thuhma :
Mizoramah hian, Mizo mipuite hian hna nei leh hna thawka kan ngaihte hi tute nge ti ta ila; Sawrkar hna thawkte hi kan ti ngei ang. Hetianga sawrkar hna thawkte kan hmuh dan pawh hi a sanga, khawtlang leh kohhran pawh kan en dan hi a sang hle ti ila kan tisual tam pui kher lo vang.
Chutiangin, Miin lehkha a zira, thiamna sang tak a lo nei ta a. Zirna lama thiamna sang tak a lo neih nuah chuan, hnathawh a lo duh a, chumi hunah chuan sawrkar hna a hmuh loh chuan, hna nei lo kan ti ta mai thin. Mizote rilruah hian sawrkar hna thawkte kan ngaihsanna hi chu a la zual zel dawn niin a lang. MA, M.Com., Engineer hna hmu lo leh chuang tam tak kan nei ta tun mai.
Dan leh Sawrkar hnathawkte :
Hetiang an din hmun kan nih lai hian, Mizoram sawrkar hian hna thawktu a ngah em em a. Kan ram Budget pawh a hmang tam bertu chu sawrkar hna thawktute an ni. Hetiang ang dinhmun kan nih lai hian, dan leh dunin sawrkar hna thawkte a phut leh a duhte hi ngaihtuah lem lo leh, palzam tam tak a awm theih a (Hriat ve mai mai atan- Vaiho khu sawrkar hna an hmuh veleh, conduct rules hi an lei nghal vat thin an ti. Dan hi kan inngaih pawimawh hleih awm hle mai). Chung dan leh dunte chu a tlang pui i lo en lawk ila:
1. Awm dan mawi lo taka khawsak loh tur.
2. Hnathawhna kawnga a pehhel zawng leh, a khawtlai zawnga khawsak loh tur.
3. Chhuanlam eng emaw hmangin hna tihkhawtlai loh tur.
4. Service chungchanga a huhova sawrkara lehkha hmanga lungawi lohna thehluh ching lo va; a tul chuan, mahni mi mal hminga tih tur, a huhova tih loh tur.
5. Office chhungah emaw, a chhehvelah emaw lehkha den loh tur, infiamna hmun nei hran chi a nih loh chuan.
6. A bika hun siamte a nih loh chuan, office-ah in chhunga infiamna eng mah tih loh tur; infiamna hmun nei hrang office pawh ni se.
7. Hnain a mamawh a nih lohva, mahni aia lal zawk hena mawhphurhna pumpelh zawnga thu sihhmuh hmasaa awlthawn tum loh tur.
8. Sawrkar hnathawk nihna hmang tangkaia private company/mimal hnuaiah mahni chhungkhat laina tana hna hmuhsak tum loh tur.
9. Company/firm-ah mahni chhungkhat lainate thawk an awm chuan chutiang hna pek kawnga duhsakna lantir loh tur.
10. Political party/organisation eng chi-ah mah tel ve loh tur.
11. Hmeichhia, sawrkar hnathawk dangte zahawmna tihbawrhbansak loh tur.
12. In chhung sekrek khawihtu atan naupang kum 14 aia nuapang chhawr loh tur.
Heng bakah hian:
Sawrkar hnathawk tu mahin a hna kalsan emaw, hamthatna dang a hmuh theihna tur emaw, sawrkar hnathawkte chenna in luah tur a hmuh hma theihna tur atan, politician tanpuina a zawn leh neih phal a ni lo. Entirnan- Promotion tura sawipui turin politician-te thu neihna hmanga office dawrtirte, quaters luah tur chan loh hlauh vang emaw, chan hma duh vanga politician-te rawih hi phal loh a ni.
Hetiang ti an awm chuan; a tirah sawrkar hnathawk, chutiang titu chu lehkha pein a tih dan dik lohna chu hriattir tur a ni a, a tih nawn leh chuan, a thiltih dik loh vanga vauna lehkha pek leh tur a ni. A vawi thumna atana a la tih leh fo chuan, a chungah action lain a hnathawh that leh that loh chhinchhiahna buah a thiltih dik lohna chu ziah lan tawh tur a ni.
Hemi bakah hian, sawrkar hnathawk tana a chhungte hminga kaisan dilna emaw, hnathawhna hmun sawn dilna emaw ang chi lehkha a awm a nih chuan, office lam chuan lo ngaih pawimawhsak loh tur a ni. Sawrkar hnathawk an sawipui leh dilsak bera kha a thi emaw, chutiang tithei lo khawpa ramtuileilo emawte a nih ngawt si loh chuan.
Zu leh ruihtheih chi dang chungchang :
Sawrkar hnathawk reng reng chuan zu leh drugs chungchangah heng dante hi a bawhchhe tur a ni lo.
1. Sawrkarin chutiang tih phalna emaw, phal lohna dan emaw, dan a hman lai chu zawm ngei tur a ni.
2. sawrkar hnathawh (duty) laiin zu/drugs ruiin a awm tur a ni lo.
3. Ruihtheih thil zu/drugs te ruih vangin a sawrkar hnathawh chu a tibuai tur a ni lo.
4. Vantlang hmunah zu ruiin a khawsa tur a ni lo.
5. Puipunna hmunah zu rui chungin a awm tur a ni lo.
6. Zu drugs reng reng a lova luak chhuakin a ruih phahin a ei/in tur a ni lo.
7. Zu hi sawrkar hnathawkte hlimhlawp siamna (picnic) official party) reng rengah in lo turin a insum thei tur a ni.
Hengte hi a tlangpui lehlangsar zual mai a ni a, hei lo pawh hi thil dang tam tak sawrkar hnathawkin a tih loh tur a la awmin, a tih tur lam pawh sawi tham fe a la awm bawk.
Hengte hi bawhchhiat a nih chuan, a bawhchhetu sawrkar hnathawk khan a tawrh phah thei a ni. Sawrkar hnathawkte tana tih tur leh tih loh tur tam tak hi; inphuarna, thaw ipikthlak tak tihna a ni lo va. Sawrkar leh a hnuaia thawkte zahawmna vawn himna tur atana tih a ni zawk tih hriat reng chi a ni. Tlai tin office bâng rui haw chhur chhur thinte ngaihtuahin, sawrkar tana thawktu tia vuah tlak loh hi kan tam thei viau dawnin a lang.
Chhui zauna:
A hmaa kan sawi tawh angin, Mizoramah hian sawrkar hnathawh hi kan tum pui ber leh kan ngaihsan ber a ni hial awm e. Kan rama sawrkar hnathawk tam berte hi, kohhran leh khawtlang, tlawmngai pawla inhmang tam tak kan awm ngei ang tih a rin theih a. Heng kohhran leh khawtlanga inhmang tak takte hian, kan hna hi kan ngai pawimawh tawk em? Kohhran leh vantlang pawl behchhana, chawlh la si lo va office hna thawh tur lakah pelhe leh, hna kalsan zin lutukte hi thil tih chi a ni lo. Kohhran leh khawtlanga inhmang takte hi chu mahni hna thawha rinawm tak an ni tur a ni a, mi entawn leh a tha lama hmahruaitu nih hi an mawhphurhna lian tak ni zawk awm a ni a. Kohhran leh khawtlang pawl chhuanlama office chhuahsan zing tak te hi a tam zawk an ni thei mai ang em?
A dika dik chuan, sawkarin a hnathawkte enkawlna tura dan a zam te, a nihna tur ang taka mahni puten an lek kawh hi chuan; mahni pute kan rel phar lo chauh va, a nihna dan tur ang taka dan lek kawhtu kan pute chu mi sual takah kan chhuaha, kan ngei rawn luai luai a ni ta deuh ber mai lo maw?
Hetianga dan hnuaia a nihna tur ang taka kun peih lova, a sawisel leh a phunnawi pawla tana, office tan hun hnu tlai taka kal leh, ban hun aia hmaa chhuah fo mai hi kristiante tih tur a ni em? Dan zawm tha peih lo leh ngai pawimawh lo kristiante hi sawrkar hna thawk tlak kan ni em tihte hi sawi tham fe a awm ngei ang.
Tin, Office-ah mahni pute kan nelin kan pawh em em thin. Hei hi hnathawhhona atan pawha thil tha tak a ni thei. Lehlamah chuan, kan pute kan nel lutuka, office inenkawlna atana pute zahawmnate pawh tinep thei hial khawpin kan nel a. Hei hi thil tha lo tak a ni bawk.

Hringnun July 2009 - I hria em?

Doctor-in zu rui a check/exam hian a rim atangin a en ber a, hemi vanga thiam loh chang (convict) a nih hian khawl hmanga check a nih loh vangin court sang zawkah appeal ta se, thiam a chang thei tih hi hria em?
|awngkam leh fiamthu hrohrang na pui puia i tawng puat puat hian, thubuai lian tak i awrh phah thei tih i hria em?
Dan ngaisang lo leh pawisa lova inngaite hidan hnuaia an intal hnawk meuh chuan a mangang ber ber an ni leh fo.
Doctor hian a damlo enkawl hnenah a natna chungchang hi hrilh kher a ba lo tih i hria em?
Kawngpui siamtu pawlin an kawng siamna lamah kawngpui an lai khuara, eng mah hriat theihna tura chhinchhiah an siam/dah loh avangin tu emaw a inhliam phah a, inhliam chuang kawng siamtu chu court-ah a khingin a chawitir teuh thei tih i hria em.

Hringnun July 2009 - Hmaichhanah Revd Chuauthuama

Mizoram Presbyterian Kohhran Pastor (Pension) zinga mi lar leh thiam, Revd Chuauthuama, ni 22.6.09 (Thawhtanni)-a Hringnun palaiin a kawmna ngaihnawm chu.
Hringnun = H, Revd Chuauthuama = Revd

H: Tunlaiin Zoram mipui leh thalai thenkhatte zingah, kan Pathian Thu rin dan leh pawm dan a dazatin a dal tawh hle maia, hei hi kan inzirtirna fuh tawk loh vang a ni thei ang em?
Revd: Kan inzirtirna a fuh tawk loh vang chu a nih chu ka ring chiah lo va. Amaherawhchu, tunlai khawvel thiamna lo sang zelah, computer Age-ahte kan lo luta, information technology-te a lo sanga, khawvel pumpui pawh Global Village ti tein an sawi ta hial a. Chutiang chuan khawvel hmun hrang hranga thil thleng pawh helai hmuna thleng ang maiin kan lo hre thei ta hial a. Hetianga thiamna lo sang zelah hian, a dahlau zawnga boruak hap hi a awm ve hrim hrim a nih ka ring a.
A lehlam chuan, Pathian Thu lamah kan tak tawk lo a ni ang tih phei chu a rin theih a. Chulaiah chuan, Kohhran leh chhungkaw tin pawh tan kan lakna turah kan tang tawk lo pawh a ni ve thei tho va. Amah-erawhchu, khawvel hmasawnna lo kal hi kan do zo lovah ka ngai deuh mai.
H: A nih leh, Bible hi a nihna ang diak diaka pawm tur a ni lo va, a hmanlai tawh em mai, a thing tawh, sakhuanate hi chu lak thutak em em a ngai lo, nun siamna hmanrua mai mai a ni an ti a. Hei hi eng nge i ngaih ve dan?
Revd: Nia, Bible hi a ziak ang diak diaka pawm tur anga Mizorama thil kan lo kalpui chiam mai hi kawng lehlamah chuan kan tih dik loh a nih theihna lai a awmin ka ring a. A chhan chu, Bible hi khawvela lehkhabu pakhat a ni a, a ziak hunlai a awm a, a ziak hunlaia thil thleng a awm a, a ziaktute kha mihring ve mai bawk an ni a, engkim hria an ni lo va. An hun laia Pathian inpuan dan an hriat thiam dan azira ziakte pawh a ni a. Thil thleng inang reng pawh hi a ziak hun a danglam chuan, an dawnsawn dan kha a danglam daih mai a. Bible-ah ngei pawh kan hmu a. Chuvangin, tun hma atang khan kan thiam tawk loh vang nge chu ka hre lo va. Mizote hian pathian thu kan pawm danah, Pathian thâwk khuma ziak a ni tih leh, kan hrilhfiah danah khan lo fimkhur ta deuh hlek zawk ila chuan, a nialngan taka Pathianin a ‘dictate’, mirhingin sual awm miah lova a ziak anga pawmna thin boruak kha thiat tur zawngin kan mithiam hmasaten tan lo la hmasa se chuan, tuna kan Bible pawm dan hi kan kalsan deuh hlek anga, kan dawnsawn dan leh pawm dan hi a dik zawkin ka ring.
Hman kumah, Rev. Lalsawm’an Kristian Thurin tih Puitling Sunday School zirlaia a rawn ziahah khan, Bible Pathian thawk khum tih chungchang sawi dan chi thum a rawn ziak lang a. Chu chu a lehkhabu phek 11&12-ah khan a ziaka, a duh tan chuan a rawn theih ang a. Chutah chuan a pakhatna, dik lo thei lo kan han tiha, sual awm miah lo anga ngaih dan, ‘Mechanical inspiration’ kan tih mai ang chi kha a rawn paih thla a. A dang kha chu, a eng ve veah pawh pawm ila a sual hran lo ve a ti a. Khatiangte kha ka ti reng a kei chuanin, Pu Sawmate khan M.Th. an rawn nih chhuah hlimte khan rawn ziak daih tawh ni sela chuanin leh, mi lo zirtir daih tawh ni se chuan, Bible pawm dan chungchangah chuan tun thlengin kan buai lovang ka ti thin a.
Chuvang chuan, kan dawnsawn dan hi a dik chiah lo va, thangtharho hian tuna an ngaihdan hi ka dem hran lova; amaherawhchu, an ngaih dan mil tur zawng hian Bible hi kan sawi fiah thiam a tul a. Chutiang mila hrilhfiah thiam kan tam pawh a ngai a. Kan tam mai ni lovin, hrilhfiah ngam leh, hetiang zawnga Pathian Thu sawi ngam hi kan thathnem deuh a ngai ni zawkin ka hria a.
Chutiang tak chuan; tunlaiah hian, thangtharte rilru mil zâwng zawng ni lo lovin; Bible kal hmang, a lo zik chhuah dan, a to bul, atira awmzia, tunlaia kan hman dan tur tih zawnga kan chhut chuanin kan thangtharho hian, Bible rinhlelh aiin a dikna hi an man zawkin ka ring.
H: A nih leh, sakhaw hrang hrang kan awm a, Pathian nung bia kan inti theuh bawk a. Tin, Pathian thilsiam chungchangahte, mihring a siam chungchangahte pawh, ngaih dan inang lo tak tak a awm thin a. A ring huai huai kan ni mai tite pawh an awm bawk a. Hei hi eng nge i ngaih ve dan? Engtia han sawi tur chi nge ni ang?
Revd: A ring huai huai tih ngawt theih niin ka hre lova. Keiina pawm dan mawl tak ka neih chu, Evolution a ni emaw, creation a ni emaw, khawiah nge min dah dawn ka hre lo va, engkim bul hi Pathian a ni.
Amaherawhchu, chutia kan tih rual chuan, Gen.-ah pawh thil siam chanchin pahnih kan hmua, Gen. 1:1 atanga, bung 2:4 (a) kan ti a, keini zirnaah chuan. Chang 4 kha kan thena, a ‘A’ lam, a bul lam thleng khan chanchin pakhat a ni a. Gen. bung 2:4 ‘B’ atanga a tawp thleng khan creation story pahnihna ang pawhin kan sawi thei ang a. Chu chu a ziak dan pawh a inang lo va. A indawt dan pawh a inang bawk lo va. Mirhing siam chanchin a sawia pawh kha a inang chiah lo va. Entirnan - Gen. bung 1-ah chuan, atirin Pathianin lei leh van a siama; tin, lei chua a chhia a, a ruak a ni a ti a. êng lo awm rawh se a ti a, nikhatna, nihnihna a ti a. Khalaia ni 1-na, ni 2-na a tiha kha darkar 24 chhungah hian ka dah lem lo va, hunbi eng emaw chen awm turah ka ngai mai a. Darkar 24 anga han dah dawn khan; problem tam tak a awm ve thei a. A chhanchu, ni linaah, Pathianin ni leh thla leh arsi a siam chauh si a; chuvangin, a ni khatna a tih kha eng ni nge ni ang tih a hriat theih tak tak chuan si lo va. Chuvang chuan, thil siam thu kan hmuh pawh hi tam tak chuan sawi rem hram an tum a.
Amaherawhchu, chhut chian erawh chuan, thu dawnna hnar pahnih a awm a ni. A inang chiah lo a ni tih hi pawm mai a hahdam a. Chuvangin, engkim bul hi Pathian a ni tih hi a dikin ka hria a. Mihring siam thu Genesis-ah kan hmu a, Adama chu tui takin a muthilhtira, a nak ruh pakhat a phawi a, Evi a siam a ni tih Bible chuan min hrilh a. Chumi behchhan deuh chuan, tunlai inneihna thleng pawhin Bullettin an siam a, ‘A nak ruh bo a hmu leh ta,’ te an ti thin a. Amaherawhchu, mipa nakruh leh hmeichhe nakruh hi tun thleng hian kim lo bik a awm lo va, a inzat reng a ni. Pathian khan tisain a hnawhphui a tih kha, ruhin a ti si lova, a ngial ngana kan pawm dawn chuan a dik thei lo va. Chuvang chuan, kan nak ruh hi a inzat reng ani. Khatiang atanga chhut chuan, heng hi chu thil bul chhutna atan khan, hmanlaia an hriat thiam dan kha an lo ziak a. Scientifical thruth dik tak a ni hran lova, hetiang zawnga chhui chiam chi pawh a ni hran lo va. Engkim bul hi Pathian a ni, mihringte to bul pawh hi Pathian a ni. Pathiana innghat tur kan ni tihah hian lungawi mai ila a dikin ka hria.
H: A nih leh Pathian thiltih mak chungchang hi ngaih dan chi hrang hrang leh, inhnialna pawh a awm fo thin a. Engtia han sawi fiah chi nge ni ang?
Revd: Hei hi chu khawvel a awm chhung hi chuan inhnialna tawp lo a awm ka ring a. A chhan chu, kum 2002-ah khan Nilai Thupui ka ziak ve a. Thuthlunghluia Pathian thiltih makte tih khan ‘Hâl’ a tawk a. Inhnialna nasa tak a chhuak a. Nilai zan inkhawm pawh dar 9 thleng thlengin kan nei thin a nih kha. Pathian hi engkim bul a ni tiin ka sawi a. Mhringte bul, min siamtu a ni a. Chuvangin, khawvela a thilsiam a dah hi, finna min pek hmang hian hre tawh mah ila; kan chhut chhuah theih loh hi eng zat nge la awm ang tih hi kan sawi phak niin ka hre lo va. Chuvangin, khawvela thil awm hmang lo va, ‘thil tih mak a ti a ni’ tih kha, Pathian engkim siamtu leh dintu, thil engkim dahtu chuan; a dah sa a ni lo tih kha kei chuan ka sawi thei miah lo va. Chulaiah chuan ka ngaihdan nghet tawp chu, leilunga thil awm leh, leilung dan hi a hmang tangkai thiam a ni. Mihringte tana tangkai tak tur zawng te, an tana thatna tur zawng te, an that lohna tur zawngte pawhin, thiltih mak kan tih ang chi hi Pathian hian a hmang tangkai thei a ni tih hi ka ngaihdan nghet tak a ni.
Entirnan - Tuipuisen kânte pawh ka ziakah khan a haltu pawhin a hal chhanah a sawi a. ‘Khawchhak thliin a chhem then a ni,’ tihlai kha. Mahse, Bible kan keu chuan a sawi ngei mai a. Khawchhak thli zankhuain a lo tleh a ni a ti a. Amaherawhchu, a makna lai tak chu, khawchhak thli kha lo tleh fo a ni a, khami zan chauhva tleh a ni lo va, chu thli chu khawchhak atang lo tleh a nih avangin, khawchhak thli tih pawh a ni reng a. A hnathawh dan pawh nasa tak niin, sawi tur tam tak a awm thei ang. Tichuan khami zan khan, thli lo tleh pawh lo ni sela, eng ngati nge chuti khawpa tuipui chhem then thei siin; kha lai vela awm mihring, patling ringawt pawh nuairuk chuang, an rante nen pawha len bo miah lova tuipui chauh a chhem then? Tichuan Pathianin kha hmanrua a hman dan kha thil awm lo a hmang lo va, thil awm sa hmangin khawchhak thli a rawn hmang a. Chu thli chu tun thlengin Arab-ho pawhin an la sawi reng a, an hlau em em reng a. Chutiang chu a ni. An hlauhna chhan chu thil dang a ni a, chhem bo an hlauh lam thil ni lovin.
Chuvangin, Pathian chuan kha thli, kum tina lo thawk thin kha a hmang tangkai a. A makna erawhchu, khati khawpa thli nâ, tuipui pawh chhem then thei ni si chuan; a kam vela mihringte leh rante, an puanthuahte pawh chhem bo miah lo va a thawk thei kha. Pathian hnathawh, thiltih mak ropui a ni a. Keiin ka ngaihtuahnaah chuan, Pathian thiltih mak kan tih hi kan zawnna lai a inang lo va. Chumi avang chuan kan indem deuh mai mai niin ka hria.
H: A nih leh Planet chi khat, Nibiru chungchang hi thil ni thei leh awm theiah i ngai em?
Revd: Helam pang thil hi chu ka chhui loh lam a ni a. Miten an sawite phei hi chu ka lo hre ve a ni mai a. Thil ni thei leh ni lo thei ni pawhin ka sawi thei lo va. Amaherawhchu, hetiang thil hi lo awm tur ang pawh ni sela, ringtu kan nih chuan, chuti taka kan buaina tur awmin ka hre lo va. Aw Israel, i Pathian tawk turin inpeih rawh tih ang deuh khan, keini ringtute chu eng pawh lo thleng sela, kan Pathian tawk tura kan inpeih kha a tawkah ka ngai mai a. Chuti takin min tibuai lem lo. Science thil a ni a, khawvel tichhe thei tur pawh a ni mai thei e. Mizoramah ngei pawh thil mak pui puite pawh a lo thleng a, Chanmari Biak In an hawn dawn khan, tunhmain Pu chawngkhupa’n, ‘Chanamari atanga Bawngkawn thleng kaw tlang ruah’ a hmu an tihte an sawi a. A dam laiin a sawi awm pawh kan hre hran lo va. A lo sawi pawh a ni mai thei e. Chutiang vangte chuan, mi tam tak Aizawla awm ngam lovin an chhuak tih an sawite kan hria a. Mahse, hetiang thil hian ringtute hi a tibuai tur a ni lo va. Pathian kan rin phawt chuan, eng pawh kan chungah lo thleng dawn mah se la, kan hmachhawn tur ni maiin ka hria.
H: Bible leh Science chungchangah hian, sawi duh emaw, mi dangte tana han hriat ve tur awm chi vei zawng i nei em?
Revd: Bible hi eng nge a nih tih kan hriat a pawimawh a. Bible hi Pathian ziak sa, Van atanga rawn tla a ni lo tih hi kan hriat a ngai a. Tin, Bible hi lehkhabu, mihringten an ziah ve tho a ni tihte pawh kan hriat a ngai a. Tin, Bible hi Magic book a ni lo tihte pawh kan hriat a ngai a ni.
Entinan - Hman kumah, chhingchhipah, mi pakhatin Bible karah pawisa dahin; a tawngtai pung thei an ti a. Mi tam tak chuan an pan emaw ni! Chutiang sawi thawmte chu a awm a. Magic Book ang hialin, Seki buhchhuak anga hman tur chi a ni hran lo a ni tih kan hriat a pawimawh. Chuvangin, Bible hi a ziak hun laiah chuan, entirnan - Genesis-te pawh an Science a ni ve a ni. An hriat thiam dan; amaherawhchu, an science kha a la hniama, a la famkim lo a ni. Atirin Pathianin lei leh van a siam a. Tin, lei chu a chhia a, a ruak a ni a han tih vel chi ang reng reng kha Juda-ten khawvel an ngaih dan ang chi reng reng kha, van kum pulh hi a lo awm a; tichuan, a chung lamah tui hi a awm a. Kan lei hi a lo awm a, a hnuaiah banin a do va, a hnuai lamah tui nasa tak a awm bawk a, chu chu Juda-tena Cosmogoni khawvel an hriat thiam dan, an science hriat thiam dan a ni a. Chu chu hmanlai chuan dikah an pawm ve mai a ni. Mahse, a lo dik lem lova, chutiang chuan hun rei tak Kristiante pawhin kan pawm a. Galelio-a te, Capernicus-a te pawhin an hun lai pawh khan an pawm a ti teh ang. Amaherawhchu, a hnuah Galelio-a te, Copernicus-a ten kan lei hi a mum a ni an rawn ti a. Khatih laia Rome thuneihna, Pope thuneihna chuanin zirtirna dik lovah a pawm a ni. Chumi zirtirna dik lo chu kum 1992, October ni 31-ah Pope-in Rome-ah Excathigra an ti a. A lal thuthleng atangin hmana dik lova an lo pawm kha, a lo dik a ni, khawvel hi a mum a ni tiin a paihthla teuh a ni. Chutiang chuan khawvelin science kan hriat reng reng pawh hi, dik lo thei lo kan tih hi a dikna chen awm mah sela, science hi a aia dik zawk awm thei zel niin ka hria. Scientist ka ni lo va, chutiang chu kei ka lo ngaih ve dan chu a ni a. Hmana an science leh tuna kan science chu a inang tawh lo va, hmana an mathematics chhut dan leh, tunlaia kan chhut dan pawh a inang tawh lo va. Chuvangin, kan science hriat dan hi a inthlak ve thei a. Chutiang chuan Bible pawh an science hriat thiam dan anga an ziakte pawh a ni. Mahse, kha kha tunlai science atanga chhut chuan, a lo dik vek lem lo. Chulai chu a chin chhuak deuhva kan tan a pawimawh. Chuvangin, Bible leh Science mawl mang taka inremtir tuma beih vak vak hi kei chuan a tha ber pawhin ka hre lo. Rinna lam atan pawh hian a hlawk ber pawhin ka hre lo.
H: Zawhna dang deuh han inzawt ila, Pastor pension i ni a, tunlai kan Pasotr-te hi inzirtirna kawng emaw, kohhran enkawl chungchangah hian an tha tawkin an tling tawk i ti em?
Revd: Kei chu kohhrana rawng ka bawl hun chhung hi a rei lo va, kum 37 ka nihin Pathian Thu ka zir chauh a. Chu tah, M.Phil.-te ka zir leh a, Pro Pastora ka luhin kum 43 ka ni a, min nemnghehin kum 46 ka ni tawh a. Tichuan kum 17 chauh ka service-a, ka service chhungin Pro Pastor tih lohvah chuan Aizawl Theological-ah ka awm tluan parh a. Chuvang chuan, Pastor-te bial lama an dinhmun hi ka hre vak lo va. ATC-a kum 14 ka thawh chhungin, chapo thu ni lovin, ka zirtir hman leh zirtir chhuah mi 240 vel hi thawk lai an awm a.
ATC-a kan inzirtir anga kan Pastor-te hian an thawk a nih chuan, Bial lamah hi chuan an thawk chhe vak tur niin ka hre lo. Mipuite Pastor laka an lo vui a nih chuan, kan lo thawk tha vak lo va, theih tawp kan lo chhuah loh vang te pawh a lo ni deuh deuh nge nge thin niin ka hria.
H: A nih leh, Mizoram Synod inrel bawl dan hrim hrim hi a fel tawkin a tha i ti tawk nge? Siam that ngai a awm emaw, chutiang chuan ni zawk se tih i nei em?
Revd: Nei teh meuh mai. Amaherawhchu, kohhran mi kan ni a, Pastor pension-te kan ni a; chutiang dinhmuna ding kan nih vangin chuan, kan rilrua awm hi sawi chhuah duh loh eng emaw zat a awm a ni. Kan inrelbawl danah tha tawk lote pawh a awm ve tho a ni. Ka thiam tawk lova, kan fing tawk lova; tin, inzir pawh kan peih tawk lote pawh a ni thei bawk. Chuvang chuan, tunah ngat phei hi chuan, ka ngaihtuahnaah chuan, kohhran mipuite hian kan thatna tur a nih chuan na deuh hlekin inkhawmpui nikhuaahte pawh han insawisel ngam tawh zawk ila, a tak thleng mang si lo hi hian kan phun kan phun fo a ni. Kan tlin tawk lohna laiah hian kan phun ru sep sep a ni. Kan thinlung dam si lo hian, ti hian kan pai mai mai a. Chuvangin, ka ngaihtuahnaah chuan, inkhawmpui nikhuaahte pawh hian incha chhuah ngam tawh ila, siam that duhna avangin. Ka sawi anga hua an lo awm a nih pawhin, ka mimal ngaih dan a ni mai a Dik taka sawi chuan, Pastor-ho hian administration kan thiam vak lo. Field secretary-ah kan awm a, kan hmingchhiatna ber chu, administration-ah a ni, financial administration-ah kan failed fo. Audit report-ah a hriat thin a ni. A chhan chu, Synod secretary-te kan lo ni ve tawh a, chutiang chuan Audit report-te pawh a en pha zingah kan lo awm ve tawh a; chutiang chuan an rinawm loh vang em em pawh a ni lo thei, an thiam tawk loh vangte pawh a ni ang. |henkhat phei chu an rinawm loh vangte pawh a lo ni ve khiah mai thei. Chutah chuan, hetianga thil fel lo a lo awm a kan hmalakna ber chu awm hmun sawn a ni ringawt mai a. A hnuah khang pastor administration thiam vak lo ho kha khawpuiah an rawn lut a, nakin lawkah kan hotu lian, Moderator, Executive Secretary-te an rawn ni leh tho va. Hmana kan duh tawh lohate kha chutiang chuan kan indah vel mai mai a. Hei hi entirna phakhat a ni mai a.
Khawilaiah emaw pawis bo lo awm ta se, a mawhphurtuin rulh tur kan tih pawhin, rei loteah kan inngaidam leh mai thin. A hnuah kan ziak bo leh mai thin. Kan rul rei lo. |henkhatte pei chu cheng 500 lo liam an rulh hmain kan Ziahbosak nite pawhin ka hria a, chungte chu a lo awma, minute-te kan lo en a, chutiangah chuan thil eng emawah hian kan that tawk lohna leh kan fel tawk lohna eng emaw lo awm ang chiah hian kan inthup lutuk mah mah emaw chu ka ti thina, insiam thatna tur hi chuan na deuh hleka kan inpho chhuahte pawh hi a sual lo a ni lawm ni, Synod RTI-te pawh hi kan mamawh tawh lo maw ka ti mah mah tawh zawk a ni.
H: Tunlaiah sawrkar hna hmuh vek theih a ni tawh lo va, chuvangin, tam tak hi chuan hna hmuh nan an ti mai mai a ni, piantharna leh Pathian kohna dawnga pastor hna zir pawh an ni, tun hmaa kan pastor-te inpekna tak tak ang kha tunlaia Pastor leh Pro Pastor-te hian an pha tawh lo te an ti a, hei hi eng nge i ngaih dan?
H: Inpekna thuah chuan a dikna chen thui tak a awm ang. Kei pawh Registrar ka nih laiin, exam conduct-tute kan ni a, MCS exam awm kum chuan diltu an tlem a, chu chu a chiang khawp mai. A hmaa diltu 160 vel kan neih khan, MCS exam awm kum chuan 110 velah kah tla thlaa, amaherawhchu, indem em em theih pawh a ni lo va. An han zir takah chuan, atira Pastor nih tum lo, final year an nih thlenga la tum lo pawh kha an han zir chhuaha, an han pass meuh hi chuan Pastor nih hi an tum leh mai thin a. Chumi dinhmun ngaihtuahna atang chuan Pastor din hmun hi a lo zahawmin a lo awhawm viau zawng anih dawn hi tih erawh chu ngaihtuahna min siam khawp mai.
H: A nih, MLTP Act chungchang hi i ngaih ve dan?
Revd: Ka ngaihdan chu kohhran ngaih danin a kaihruai tlat mai a. Kan kohhran hian zu hi a ngaithiam lem lo va. Chuvang chuan, MLTP Act pawh hi awm se tiin a duh a. Chu chu kan kohhran rorelnain a duh dan a la ni reng a. Kan kohhranin ngaih dan a thlak hma loh chuan, Kohhran ngaih dan anga ka kal hi chu kan tih turah ka ngai. Ngaih dante a thlak a nih chuan, chu chu kan zui leh mai ang. Hetah hi chuan mimal ngaih dan ka nei lo, kohhran ngaih dan ka tawm a ni.
H: A tawp ber atan. Mizoram mipui leh, a bik takin, thalaite hian eng nge kan mamawh ber a, eng nge kan tlak chham ber nia i hriat?
Revd: Pathian thu lam atanga sawi dawn chuan, Pathian tihna hi kan mamawh ber a ni. Pathian tih tawk ila chuan kan nun pawh a ngil anga.
Tin, chutih rual chuan kan tlakchham pawh, Pathian tihna kan tla chham hle lo maw tiin a ngaihtuah theih ang a. Tunlai kan nun kalphungah hian, Pathian kan tih lo va, Rev. Zairem’an a thu ziak leh a dam lai pawha kan inkawmnaa a thusawi pakhat chu, “ Hmanlai Kristian kan nih hma khan Mizoin dan serh leh sang leh, thiang leh thiang lo kan nei a. Mase, kan Kristianna khan chu chu a rawn thiat ta si a. Thiang leh thiang lote pawh kha kan ngai pawimawh ta mang si lo va. Chuvang chuan, hlauh kan nei tawh lo. Chutih laiin, Pathian kan tih bawk si lo va, hemi vang hian kan khaw lo ta a ni,” ti zawngin thu a keuh tlu ta deuh va. Chu chu kan ngaihtuah vang vang hian a dik awm mang e aw ka ti a.
Kan pi leh pute nun lo control-tu, thiang leh thiang lo kan tih ang chi kha kan hlau tawh si lo va, kan tih bawk si lo va; chu chuan kan nun tuam velin, zalen takin kan kal naw naw a. Pawisak kan nei tawh lo va, kan châkna lampang hi kan um deuh dawr dawr a ni ber mai a. Chuvangin, Pathian tihna tak tak, tawngka maia tihna ni lo. Thinlung leh tih tak zet, thil tih leh nun dana Pathian tihna tak tak hi kan mamawh ber leh tlak chham ber niin ka hria.

Hringnun July - Mipuite hian kan zaithiamte kan hmangaih tak tak em?

By - J.Jeffrey Khara

Mizoram hi tlangram nuam tak a nih avangin lunglenna hian hmun a luah thuk em em a, chuvangin Zofate hian kan zaithiamte kan hlut thiamin kan ngaisang em em a, hei hian kan zaithiamte a tiphur phahin zai lamah tan lak chhoh zelna kawngah hmasawnna a thlen thawkhat a, a lawmawm hle.
Mahse i han ti teh ang. Mipuite hian kan zaithiam te hi kan hmangaih tak tak em, tih hi nitin zawhna awm thei reng tur chu niin a lang. Kan hmangaih dan hi hmangaihna dik tak a ni thei ang em? An zai chauh hi kan duh a, anmahni lo inhnangfak vena tur lam kan ngaihtuah lo niin a lang.
Mizoram zaithiam zingah ding chhuak tak tak chu an tam lova, zaithiam tam takin sum lama harsatna an tawh phahna chhan pawh mipui thiam loh liau liau a ni. Zaithiam ten album an siama, a rukin kan lo laksak (pirated) lehnghala, hei hi dan kalh a ni. Tichuan, duplicate album siamin kan lo hralh khalh zung zunga, zaithiamte tha leh tui senna zawng zawng chu awmze nei lovin kan chantir ta tihna a ni.
Music Video an siam leh a, kan lo pirate-sak leh a, zaithiam tha leh zung, sum sen ral tawhna hmangin mi thenkhat chuan sum hmuh belh zel tumin; tenawm takin kan lo chet khalh thina, a va pawi tak em! Kristian zaa za intihna ramah hetiang thil thleng hian kan zoram kristianna hmai a timawk em em a ni.
Chu mai a la ni lo, kan zaithiamte hian itsiktu tam tak an nei pawh a ni mahna, anmahni tihmualpho dan kawng an zawng ngar ngar a, thangte pawh an kam a ni mahna le, zaithiam thenkhat, mualphona hi hetiang vang a nih ngei a rinawm. Tichuan, kan zaithiamte sawichhiat nuam tipawl an awm lehnghala, kan zaithiamte hi awm ngaihna kan hriattir lo a ni ber e. Hei vang hi a ni ang, Blue Corn-te meuh pawhin Mizoramah zai hi eizawnna tlak a tling lo, tiin Pu Jeffrey Khara hnenah an lo sawi phah ni.
Mipuite leh zaithiam fans-te hian kan zaithiamte kan welcome dan hi kan inenfiah deuh chu a tul a ni, kan zaithiam lar takte phei hi chu chibaitu an ngah hle a, chibai dan pangngai a awm; mahse, mi tam tak an bana pawt tlat te, na taka hmet lui te, a ruka lo sik vak te, an sama lang lo lam atanga lo keh vak te, lungtea vawm te, sawi sen a ni lo vang. Hetianga mawi lo taka kan zaithiam larte lo titu an tam hian kan zai mite rilru a tina hle a ni tih an lo hriata, an sim a tul tak zet a ni. Hmun thenkhatah phei chuan mawi lo khawpa zaithiam te lo chhaih tawk lah bo lo, stage-a an zai lai; a bikin, concert-a an zai mawlh mawlh laia lo pawhthlak chinte hi a thleng zeuh zeuh bawk a, kan mawlzia leh kan ziathiamte ngaihsan dan kan thiam tawk lozia tilangtu zel a ni.
Hmun thenkhatah concert an nei a, Organiser-te nen inbiakrem thlap tawh si kha, concert zawhfel a han ni meuh chuan thu dang a lo awm ta daiha, zai mite rilru a naa, an tha leh tui senna ang kha Organiser thenkhat ten an ngaihtuahpui leh ta lo nge ni, intivuivai leh ta hi an awm nual niin zaithiam thenkhat chuan Pu Jeffrey Khara an hrilh hial a ni.
Hetiang hi zaithiamte hmangaihna a ni thei lo, an aw leh zai chauh sum lakna atana duha, anmahni chanvo tur inremsiam tawhna anga pek loh hi zaithiamte hmangaih lohna bawk a nia, a pawi hle. Tun hnuah chuan kan zaithiamte leh Organiser-te inbiak remna chu zah tur a ni a, a nihna angin an chanvo an pe tawh tur a ni ringawt.
Zofate hi Pi Hmuaki leh Buizova te hun lai atang tawha zai ngaina mi, lungleng thei tak kan ni a, tunah phei chuan kan lunglen apianga kan ngaihthlak tur zaithiam zai ngaihthlak tur kan ngah ta em ema, a fur a thala lungleng hnam kan nih miau avangin, kan zaithiamte bawk hi kan mamawhin kan chhawr tangkai thina, an rim mawlh mawlh hle bawk a. chuvangin, kan zaithiamte hlutzia hi i chhut thiam ang.
Mizoramah hian lunghlu leh rangkachak zawng a awm ngei mai, Mahse, mipuite lunghlu leh rangkachak chu kan zaithiamte hi an ni tlat. A chhan chu rangkachak leh lunghlu, In leh lo tha chu a neitute tan chauh a ni a, kan zaithiam aw tha takte zai hi mi hausa leh mirethei pawhin kan intawm thei vek a, an tel lo hian thai khat pawh kan thai thei lo achha a ni e.
Chuvangin, kan lunghlu leh rangkachak zaithiamte hi an album-te pirate-saktu ni lovin, lo venpuitu nih tum theuh ila, an hmingchhiatna tura hmalatu ni lovin, a venpuitu ni zawk ila, an album leh concert neih atanga an lo inhnangfak ve theihna turin hma i lakpui zawk ang u.
Dik tak chuan kan zaithiam te hi mipuiin kan tawiawm thiam phawt chuan, mahni tawka sum leh pai an zaina concert leh album atanga la lut vek thei tur dinhmunah an ding reng. Mipuite bawk hian kan tawiawm thiam lova, chu bakah sawi leh sawi hnu, an Album/Music Video pirate-saktute leh, duplicate siama lo hralh khalhtute thiltih tenawm tak avang zawk hian kan zaithiam te market an tihkhaw lohsaka, a pawi em em a ni.
Hetiang kawngah hian, kan zaithiamte hi an nem mah maha, tun hnuah album/Music video pirate an awm vaih chuan kan zaithiamte hian FIR thehlut sela, dik lo taka titute hi police-in manin thubuai siamsak zel mai sela a tha ang. Kan zaithiamte dikna leh chanvo i humhalhsak tlat ang u.

Hringnun July 2009 - Kan Lungleng ta Ngei E

By: Hmangaihhlima

Good bye, Kaka

Lenrual duhte nen hlim te a,
Zaitin kan vawr laite;
Ka ngai thin e thiante kha,
Kan lenna a dang zo ta si a;
Ka hming an hriat chhuah changin,
Kan nun dan thin an dawnkir ve a nga;
An lung a leng ve ngei ang.
Ni e, Lalhma, "An lungleng ve ngei ang’’, tia hlamawi tak hmanga i lo hril lawk diam tawh, i thenrualte leh nangmah ngainatu Mizo mipuite hi kan lungleng a ni satliah lo, nangmah ngaiin kan lungchhia a, kan tap nih tak hi.
Hun a liam, darkarin ni a liampui a, niin chawlhkar, chawlhkarin thla, chutiang zelin thlain kum a herliampuia, hun leh nite chuan dan rual lohin min her liampui zel zawng a nih hi. Nunna hlu tak tak, hun hlu tak takte leh kan mi ngaihte duh loh chunga kan thenna khawvela cheng, rual duh kal tate ngaia khawhar thin hring fate kan ni miau si a, vui tur leh khuaruat tidanglam thei lah kan awm si lo. Nunna hlu tak tak an borala, kan ngaih >m >m ten min ngai ve hauh lo ang maiin min liamsana, thawm reng reng chhuah zui lovin min rehsan vawng vawng thin. He thenna khawvelah hian rual duh ngaiin mittui nen sulhnu kan chhui a tul si thin zawng a nih hi. Kan mi ngaih leh thlakhlelh takte hun lo tak taka boral tam tak, tahpui hawm hawm tur an awm. Chung zingah chuan Lalhmaa, R. Lalhmangaiha (Kaka), ‘Prince of Leikapui zai’ ti hiala kan hriat thin pawh hi chhiar tel loh theih a ni lova, a ngaia kan lunglen mittui far zozaite hi thup theih lah a ni lo. Ani, nunhlui chhuikirin nikum tun ang hun, Lalhmaa’n hring a chan lai hunah leh, dan rual lohva min liamsan tak hunah kha i han chhuikir leh ngat teh ang. Kaka-a nghilh loh nan kan tih mai a lo ngai ta si.
Tu nge Lalhmaa?
Lalhmaa, Prince of Leikapui Zai tia kan hriat lar tak, R. Lalhmangaiha hi, Pu R. Laldinthara leh Pi Zoramthangite fa panga zinga a pathumna niin, Ramtukthla, tahrik ni. 19, 1988 khan Presbetyrian Hospital, Durtlangah a lo piang a. Naupang duhawm leh harh vang thei tak a ni. A naupan lai hian a dang a awk thei ve hle thin a. Thil a sawi dawn te hian Ka.....ka.....ka.. a ti hmasa nawk nawk thin. A d^ngawk avang chuan a thiante leh chhungten ‘Kaka’ tiin an ko fiam thina, chu chu koh duat nan tak hman zui a lo ni ta a ni. Mithenkhatte chuan, Brazilian Ball pet thiam leh hmeltha zet mai, Kaka a an vanga phuah emaw an ti thin a, a ni lo deuh. Kaka Mizoten kan hriat hma daih tawhin he hming hi a lo pu diam tawh a ni.
Zailama a kal tan dan
Lalhmaa hi a naupan tet lai atang tawhin zai hi a tuiin a uar ve hle thin a. Bualinah phei chuan a zai te r^wng r^wng fo mai a ni awm e. Zai lamah chuan tui chho zelin; an veng, Leitan kohhranah pawh zaia rawngbawlna a nei chho malh malh a. K..P zaia intihsiaknaah pawh lawmman a lo dawng nual tawh nghe nghe a ni. Leitan kohhrana a lawipuite leh zaia a tuipuite nen chuan phur takin Group an din a, chu chu Demand Chanel lamah pawh hmeh chhuah hlawh ngun tak ‘Gospel Echo’ hi a ni. An phur tlang bawka, an rin ai mahin rei lo teah mite hriat an hlawh ta nghe nghe a ni.
Gospel Echo hi a group ang chuan lar viau mah se, a mi mal tak chuan Lalhmaa hi tu’n an hre tam lo. Kum 2007 khan Zonet Cable TV chuan zaithiam thlanna ‘Mizo Idol’ Contest an buatsaiha, tah chuan Lalhmaa hi rawn tel vein, he Idol thlanna hian zorimawi khawvelah Lalhmaa a chu mite hriatah pho chhuahin a lo awm ta a ni. Kha Idol thlannaah khan Mizo rilru mil, Mizote lunglenna chawkthova, Mizo hla thlulkhung tha tak takte chu rawn phawrh chhuakin, mipui min han hlui ta a. Mizo hlathluk ngei mai chuan Mizote chu inring hman hlek lovin min han nuaiin, min han chim vel a. Kan ngainat thin hla ngei mai chuan min han tuam vel ta a, Mizo te chu ka luang liam lo thei ta lo a nih kha. Hla a thlang thiam, mite duh zawng leh lunglen chawk tho thei hla thlan lah a thiam. Kha ta chin kha chu Top 8 mai mah ni se, Mizote hi chuan kan ngainaa, reh leh thei tawh mai mai lo turin kan thing lungah a hming a ziak ta a. Kan ngainaa, a zai ngaihthlak kan leh kan chak tlang vek a nih tak hi.
Mihlim thei a ni
Zaithiam tak ni bawk mah se, a zai ngau ngau piah lamah hian mite lawm/ngatnat hlawh bik nachhan a neia, chu chu a hlimhmel, nuam ti tak hmel a pu thei reng mai hi a ni. TV-a zai entute leh, Live-a a zai hmute pawh a hip thin riau nachhan chu, a nui hmel leh hlim hmel hi a ni. Fiamthu a duh a, mi pawh a fiam na thei viau. Amah pawhin fiam a dawl. hiante zingah pawh mi chawkhlimtu ber a ni fo va, an nuihpui dar dar fova, a ti ti kam liam an chang thin. A kum ngaihtuahin a puitling riauva, rual pawh a pawl thiam hle. Mi biak lumlam a peih >m >ma, thian siam pawh a har lo thei hle. Mi nuntlang tak a ni a, a rilrua awm tawh chu zep leh i awm lovin, huatna leh elrelna tel chuang miah lova sawi chhuak pawp zel mai mi a ni. Zaithiam tiin ka lo hre ngai lova, a zai pawh ka ngaithla ngun teh chiam ngai lo. Amaherawhchu, a hlim hmel erawh kha chu hmuhnawm ka ti a, ka ngaina a, thiana siama, kawm ka chak khawp mai.
Chanchinbu thilah, Mizorama Khawpui lian leh pawimawh tham deuh chu nikhatah kan Phone chhuak vek thin a ni hawt a. Chanchinbu thil sawi tur kan ni nain, khawi khuaah mah kan sawi tum kan sawi hmasa thei lo. Zawlaidi/Zawlbuk hming kan lam zawh rual rualin, Lalhmaa thi an ui zia leh, a chanchin ziak ve tura min ngenna kan dawng zawm zat vek mai a. An ui zia an sawi nasa hlawm hle mai a, an ui tak zet zet niin ka hria. Tiang khawp hian Lalhmaa hian hun rei lo te chhungin mite ngainat leh hriat a lo hlawh hman a ni tih ka hre ve chauh ta nghe nghe a, mak ka ti zawk hial. Mahse, a lo mak love, "An lunglengh ve ngei ang’’ su hlah hlah chunga a sakte leh, a hlim hmelte khan Mizote hi min lo hipa, min lo hneh em a lo ni.
Kum 2005, Mimkut Thla, Tahrik ni 27 khan, rei tak a lo hel tawh, Lalnunmawii (Temami) nen an innei a. Hlim taka hun hmang chhovin, fapa pakhat, Zakaria Malsawmdawngkima (kum 2 leh thla hnih mi) chu hlim takin an nei a, Hei lo hi chu an nei hman ta lo.
Sârah Lalhmaa
Vawkhniahzawn thla, tahrik ni 21, 2008 tuk chu tuk dang ang thovin mawi takin ni a chhuak leh uarh a. Mitin mai chu pangngai takin an tei leh suau suau va. Mahni hna tul leh pawipang dang dangahte chhuakin an kal thelh leh sung sung a. Tlailam a lo nia, ni pawh kawlah her liam chak tawh hmel takin a tlangher bawih tawh a. Dar 3:30 a’n rik meuh chuan; thu thin thawng tak, rin lawk loh lutuk," Lalhmaa Bike-in a accident, a thi....a thi leh lo," tih ri chuan Aizawl khawpui chu a luah khat ta. Mipui an chiaia, awihawm loh ti an awm a, lo tap hawm hawm tawk an awm bawk. Mi tin mai chuan mak an ti a. An thu hriat chuan a barakhaih tak zet a ni.
Tlailam Dar thum pelh hnu hret chuan, leng chhuak turin Lalhmaa chu a Karizma Bike, sen nalh tak mai nen Bawngkawn lam chu a pan thla zar zar a. A bulah awm ila chuan a zai rat rat ri pawh hriat tur a awm ngei ta ve ang. Lungmuang taka a tlan par par lai chuan, 407 rawn tlan chho mek nen chuan inring hmanhlek lovin an intai a. A bike chu thunun hman tawh hek lo le; nasa taka thlawkin, motor hnung lam bang chu na mangkhen, sam kai thawtin a han tuah ta a. A tla thla lam chuan lung bang tauh lehin, kawrah eng mah hre lovin a tla lut leh ta a ni.
Mita hmutute chuan a thi nghalah ngaiin, khawih tinah pawh an ruat lova, mangang leh beidawng, mittui far zawih zawihin an thlir thup ringawt mai a ni. Nakin deuhvah chuan, a ke a rawn chet zauh va, beiseina sang tak nen damdawi in lamah chuan an phur chho ta a. Doctor-te pawh chuan an theihna zawng zawng sengin an lo bawih sawm zung zung a. A chanchin ngaih venin mi hrang hrangte chu Damdawi in kawtah chuan an zi mum mum mai. Zan 6:30 velah chuan a dam chhuah leh beiseia zi mum mum mipui te, a nu leh pa leh a nupui, a fapa leh a thenrualte remtihna pawh la hmasa miah lovin, a ma thuin a chawl ta a ni. Lalhmaa chu auh kir leh rual lohin mual a liam ta.
A lungphun hmasa
Thitin thla, tahrik ni 5, 2008 zan chuan Vanapa Hall chhung leh tual velah chuan mipui an zi nuaih nuaih a. Chung zinga a tam zawk chu, hlimhlawp thlahlel thei thin tak thalaite an ni a. Zan dang ang chu nise ring takin an khêk leh ruai ruai anga, an lam leh suau suau ang. Mahse, chung thalai tam takte chu hlimhlawp bawl tur mai maia kal khawm an ni lova, zaithiam zai ngaithla chaka kal leh, sumsengte an ni satliah ngawt lo. Hlim duh leh huau huau lawm rual lek lek te, a upa ber atanga naupang ber thlengin, Leikapui zai fapa boral ta, Lalhmaa sun tur leh, a lungphun hmasa hmang tura kal khawmte an ni a. An ngaituahna a thuhmuna, Lalhmaa ngai lungleng taka mittui leh sum sen huam tak takte vek an ni. Hlim an duh, hot taka lam pawh an thlahlel lo a ni lo; mahse, an ngai nat >m >m Kaka awm ta lo chuan hlimna aiin khawharna, lawmna aiin lungngaia tah vawng vawngna a thlen a. A hun hma hma, tu mah pawh rawn hmasa lo leh, inbuatsaihna hun pawh pe hmasa lova chawlhna ram pan ta ngawt, a la hun lo >m >m chunga hmanhmawh thawt thawt bik chu hrethiam lovin, ngui rZaia hun hmang te r>ng r>ng chuan, Kaka thlah nan vek hla an sa a. Mizoten kan lawm >m >m thin, zaithiam leh fiamthu thiamte meuh pawn min chawkhlim zo lovin, min ti nui thei tawh lova, a thiante mittui tla zawih zawiha zaite ngat phei chuan pachang a ti no a, tu ma dan rual lohin biangah mittui a luang lo thei lo. Mittui hmanga koh kir theih chu ni ngat se, lungloh tui dâwn hman hauh lovin kan siam anga, hawilopar thliah chu sawi loh, a rim pawh hre hman lo tawpin kan chelh bet anga, a nupui leh a fapa hmangaih >m >m mittui tel hauh lo pawhin a thenrual, thian tha te leh Mizo mipuite hian kan ko kir thei chiang thlawt mai. Mahse, khuanu remruat hi zawng mihringte hriat phak leh tih danglam theih rual loh a ni si alawm le...!
Lalhmaa Tel Lovin
Mizo hi zai ngaina tak hnam kan ni a, zaithiam kan ngaisangin kan lawm thei ngiang mai. Zaithiamte nunkawngah an tih ngei ngei thin, rahbi thar an chuan kaia, hnuhma an hnut chhiaha, mite hriat an hlawhna ber pakhat chu, Cassate siam hi a ni awm e. Chu rahbi thar chuangkaia, Zorimawi khawvel tikalhkima, zai ngainatute chawlhna daihlim siama, Zo rimawi khawvel kungpui tibuk lehzual tur chuan Lalhma pawh hian phur takin Cassate hi a buaipui char char a. Hla eng emaw zat record tawhin a peihfel thaw khat thawthang tawh hial nghe nghe a ni. Hla pahnih khat chauh record a bak tawh a, hlawhtlinna chang mai tawh tura beiseina leh nghakhlel taka thlir lai chuan, a Cassate pawh a zawh fel hma hma chuan a boralsan ta.
Hunrei tak a lo buaipui tawh a, tha leh zung eng emaw zat a lo sen tawhna chu amah awm tawh lo mah se, chu ti mai a tham ral tur atan chuan tu man an phal lo va, a thiante leh chhungte phei chuan an phal lo leh zual ngei ang. A damlai zai ngaithlaa, a sulhnu hnutchhiah an chhui leh chu a chhungte leh thiante tan phei chuan thil nuam leh phurawm tak a nih a rinawm lova, hlimna aiin nguina, lawmna aiin tahna, nuih aiin lunglennaah a chang tawh zawk ngei mai.
Mahse, a aw mawi tak lo hnutchhiah tawh sa chu chu ti maia thamrala, phum bo chu Mizote hian kan phal lova, a hmel hmuh tur awm tawh lo mah se, a aw tal chu hriat kan chaka, kan la thlahlel tlat a ni. Chu chu hre ranin, a chhungte leh thiante chuan harsa leh hreawm ti tak chungin a cassate chu an siam chhun zawm ta a. An lo peih fel ta a. Amah Lalhmaa tel lovin, A cassate hmasa ber leh hnuhnung ber chu, ni 7 Augst, 2008 chawhnu Dar 1:00 khan mi tin lei theih turin tlangzarh a lo ni ta a. Cassate release dangdai, lungchhiatthlak leh hlimawm loh tak, mi tin roh >m >m tur hun chu hman a lo ni ta a. Mipuite mittui a kai chhuak nasa leh pek hle.
Ana a thar leh thin
Kaka, hlim taka i nui rite, nuam tih hmel taka i zai hmel te, thiam taka i zai ri; nangmah atanga chhuak, nangma aw ngei ngaihthlak hi kan la kham lova, kan la thlahlel asin. I hlimthla leh cassate mai min hnutchhiah hi kan kham khawp lova, duh khawp kan ngah hek lo, nangmah ngei kha kan la mamawh che asin. Engah nge chu chu hre lo leh ngaihtuah chiang hauh lova min kalsan mai ni. I lo va nungrawng ngai ve le....! I hmakhau chauh i ngai a, kan chan tur hi min dawnpui ve duh si lo chu a ni a, Lalhma, kan ngaidam thei ngai dawn lo che a nia aw! chu chu i lenna hmun atang khan lo hre mawlh ang che. Chu chu i la hre tha duh lo cheu a nih paw’n maw.. min hnutchhiah tak i hlimthla leh Zai mawi tak tak awmna hi kan ngaihthlaka, kan en chang apiangin nangmah ngaia lungleng hian kan mittui i ko chhuak fo anga, min vel fo dawn a ni tih hi lo hria la. I zai mawi tak kan ngaithla ngam lova, i hlim thla te kan en ngam lova, kan lo sawisa ta nih pawhin min dem bik lovang che.... Eng aiah nge tu phalna mah la lova i kal thawt thawt tehreng ni.
Hei pawh hi ilo hre dawn nia Kaka, hun lo taka i kal thawt thawt avang hian huat che kan duh a, ngai miah lo chea theihnghilh vang vang che pawh kan duh, tum pawh kan tum hlawm. Mahse, kan duh anga awma, ka duh tihlawhtling thei Mizote zingah hian sawm rual pawh kan awm ngut ang emaw chu? Kan awm a nih ngat chuan, min rawn hrilh mawlh dawn nia... Kaka mangtha tia thlah i ngai ta hi kan hrethiam lo, kan la tiam hek lo. Kan duh loh leh chak loh ber mai hi kan tih a ngai ta si. Kaka mangtha aw... mangtha tak tak tawh le.......
Khai... Ka Mizo thuril thiamna hi nangmah thlah nan em chuan ka la duh khawp zo lo cheu mai ka ti... Zaithiam ka tih >m >m Jim Reeve (Nang chuan i awmna hmunah khan i hmu tawh bik mai thei) meuh pawh khan
‘Kaka good night, kaka good night.
Good nigth Kaka, good nigth Kaka
I’ll see you in my dream..
ti hiala thlah ve che a nuam vein ka ring e. Ni e, Kaka hring chan pialleiah, i sakhmel tawn ni awm dawn tawh lo mah se, suangtuahna leh tawnmang ramah chuan i kalsan tak Zofate hian kan lo tawng leh thin ang chea, i hlim hmel hnuhnawm tak kha kan lo hlimpui leh thin dawn nia. Mahse, nang i awm ta lo erawh na kan ti a, hriatthim har kan ti a ni. Zuam lo chungin he thu hi kan sawi a ngai ta si.....Mangtha Kaka.

Hringnun July 2009 - Election Commission Of India A Lal Ber Ber

Political party te ngam loh Election commission of india
– V. Lalengmawia
Election Commission of India (ECI) hi Constitutional body a ni a. Inthlan leh a kaih hnawih thilah chuan an thu vet vet hle. Mizoram Assembly inthlanna nikum 2008 a neihah pawh DC pahnih kha thil hote avangin ECI chuan a suspend a nih kha. Chuvangin inthlan dawn lai leh inthlan vuak veta official-te transfer chungchangah pawh an thu hi a lal hle tih hriat a tha awm e.
Kumin Lok Sabha inthlan khan, ECI hian lal a hrawt em ni aw tiin political party hruaitu tam tak chuan an sawi a. Hmun tam takah ECI thupekte chu mipuite leh candidate-te tan harsatna thlentu a ni tam hle tih a hriat awm e. Chuvangin, India ram hmun hrang hrangah ECI chuan a thupekte zawm a nih leh nih loh ngun taka monitor-in, action lak ngai chu a la nghal deuh zel a. Thil thenkhatah erawh chuan, ECI lamin a thiam lo a ni e tia inphah hnuaite pawh awm bawk thin mah se, a tlangpui thuin, ECI hian dan a duh khirh telh telh niin a lang.
Andhra Pradesh-a Konaseema Area a kal dawn chuan mi tam takin an tih thin. A chhan chu, helai hmun vel hi a ngaw reuh ruih mai bakah, a reh tlawk tlawk hle a. Naxalite helte pawh an inlar fo thin. Chu mai bakah, zan thla eng reh ruai hnuaia han kal hian mi lim (statues) tam tak, Indira Gandhi, Rajiv Gandhi, NT Rama Rao, Jagjivan Ram, Mahatma Gandhi leh BR Ambedkar limte chu pakhat mai ni lo, pahnih pathum lai a khat mawi tawkin a awm chho hlawm a. Zan thim tak hnuaia han vah vel pawh a hlauhawm rum rum thin an ti.
Konaseema kalkawnga mi lim tam tak chu, kumin Lok Sabha inthlan khan ECI chuan ngai mawhin, heng mi limte hian voter-te rilru a kai hruai thei a ni tiin, Mahatma Gandhi lim leh Ambedkar lim tih loh chu puana phui taka khuh turin District Magistrate a hriattir a. Chuvangin, helai bial District Magistrate chuan a rang a rangin heng milim ho hi a khuh ta vek a. Mipui hmuh theih lohin vote thlak zawh hma chu an khuh phui ta vek mai a ni.
West Bengal-ah pawh, sawrkar building leh sawrkar office-ah reng reng Subhash Chandra Bose leh Rabind-ranath Tagore thlalak reng chu chu la thla vek turin thupek a chhuah a. Amah-erawhchu, thiam takin, West Bengal Chief Minister Buddhadeb Bhattacharjee chuan ECI thlenin, heng mite hi freedom fighter an nih avang leh, politics lama mi hruai kawi thei an ni lo ve tiin, ECI thupek chu a suttir thei hram a ni.
Prime Minister, Man-mohan Singh pawh ECI chuan a hmaih duh bik lo, London-a G-20 Summit-a a thusawi tur chu Ministry of External Affairs chuan an website-ah Prime Minister thusawi leh a thlalak chu website atanga tibo nghal turin thu a pe a. Nasa takin Ministery of External Affairs chuan hnialin, hetiang website-a Prime Minister thlalakin voter-te a hruai kawi theih loh zia na taka an ziah hnuah ECI chuan a thu a zuk leh ta bawk. March 23, 2009-a All India Democratic Students Organisation-ten Bhagat Singh hriat reng nan, a thih champhaah exhibition Baroda-a an neih pawh ECI chuan politics rawng kai a ni tiin a khartir bawk.
Election a ni ta a, India rama hruaitu ni thin politician tam tak chu ECI hnuaiah an kun ta der mai. ECI chuan nasa taka thupek chhuahin, amah leh amah chu ‘mini-government’-ah a insiam hi a ni ringawt mai a. ECI chu state sawrkar inrelbawl naah nasa taka inrawlh chho vin, Bihar DGP DN Gautam leh a Deputy, Neelmani-ten Holi laia Bihar Chief Minister, Nitish Kumar an va hmuh avangin ECI-ah thubuai siamsak an ni bawk.
Assam Chief Minister, Tarun Gogoi pawhin ECI chu na taka khakin, Assam DGP-in an state chhunga law and order chungchang briefing a neih thin chu ECI-in titawp tura a tih chu a sawisel a. Assam hi ULFA helten an tihbuai reng a nih avangin fimkhur a ngaih thu te, Model Code of Conduct hman a nih lai pawhin Assam Chief Minister ka nihna a bo lo a, chuvangin nitina law and order chungchang ka lo ngaihven leh ka officer te kal tlanga ka tih chu a thiang a ni tiin na takin ECI chu a khak bawk.
Andhra Pradesh DGP pawhin, police 35,000 lai mai sawrkarin a lak thar avanga an Chief Minister a fakna avangin ECI chuan an khak a. Hei mai bakah, ECI phalna tel lo in Singapore-ah inthlan laiin a zin bo bawk a. Heng avang hian, Andhra Pradesh DGP Shyam Sundar Yadav chu ECI chuan a thlak nghal bawk.
Election hun lai hian thu ho te te, thu tak anga lak hluai chang thil lian leh issue lian hlea ngaih ho te a lak si te a tam em em a. Political party-te hekna mai bakah, official leh police lamte hekna pawh ECI-ah a lut nasa malh malh hle. ECI-in sawn tura a tih, sawn tak vang vang pawh a tam hle. Candidate tam takte pawhin ECI-a complaint thehlut nghal thei turin mi thenkhat chhawrin, heng an mi chhawrte hian party dang leh official-te hekna tur mawlh an zawng a, complaint siam kha an hna ber a ni.
Heng avang hian, ECI pawh a che hlei hluak deuh pawh a ni thei e. Keralaa polling station thenkhatah chuan ceiling fan lak thlak vek tur tiin thupek a chhuah a. A chhan chu, Kerala-a party pakhat chu an party symbol ceiling fan a nih vang a ni. Nasa takin party lamin sawiselin, Congress pawh an party symbol kut phah a ni a, mi zawng zawngin kut phah kan nei a, inthlan lai hian kan kut phah te hi kan tan vek dawn em ni tiin party hrang hrangten intiam rualin thu an theh lut a, ECI pawh a tlawm zawkah a tang ta nghe nghe.
Sachin Hader, Canning khua, West Bengal-a mi chuan a nu dam lo Kolkatta-a hruai nan, AC Car, Tata Safari a lei thar hlim hlawl a. Amaherawhchu ,April ni 23 khan District Magistrate chuan a motor chu inthlana hman tur chuan a mansak (requisition) ta mai a. Sachin Halder chu High Court-ah zual kovin, High Court chuan Representation of People Act, 1951-in public leh commercial vehicle atana hman chi motor chauh man tur a tih avangin Sachin Halder motor hi chhuah nghal turin a rem a. Mahse inthlan zawh hma chuan chhuah a ni ta lo a ni.
Political party tam tak chuan ECI-in Model Code of Conduct a siam chu a lutuk mah mah niin an sawi a. Tun hmaa election hun lai kha hun hlimawm, hun nuam leh festival ang deuh a kan neih chu ECI vangin a reh tial tial a ni an ti. Chuvangin, India rama inthlan hlutna hi a bo vek a ni an ti bawk. Model Code of Conduct chuan party symbol, posters, banner leh thil dangte vantlang hmuna tar a khap leh, private property-a tar a khap avangin, mi mawl tam tak chuan tute nge an candidate tih pawh an hre tawh lo va, hei hian buaina min siam tam hle an ti.
Congress hruaitu Veerappa Moily chuan, "ECI hian dan tul lo tam tak a zam hnem mah mah niin a sawi a, hetiang a nih chuan mipuiten tute nge an party candidate an hre thei lo va, ECI hian thil tha tak a ti emaw a intih laiin, he thil hi a tha famkim lo," tiin a sawisel bawk. Anand Gadgil, Congress hruaitu pakhat pawhin, "ECI hian banner leh poster tam tak hi election laiin tar phal se; mahse, intiam kamnain election zawhah pawt thla leh vek tura thu tiam tirna neihtir se a sawt hle ang," a ti bawk. "A zawng zawnga phal loh a ni ta hian mimal in duhzawng a sawi theihna chanvo 'freedom of speech' a bawhchhia a ni," a ti bawk. Madhav Bhandari, BJP hruaitu pawhin, "ECI avangin mipui lamah duh anga campaign te, poster leh banner tar tir te kumin election-ah kha chuan a awm lo hle a, hei hian candidate te 'rights' a chhuhsak a. Tin, vantlang inkhawm, khawpui hmun pawimawhah traffic jam chhuan lamin khap a ni bawk a. Mahse, inneih avanga kawngzawhte pawhin traffic chu a ti jam tho si a," tiin a sawisel bawk.
Uttar Pradesh-a Moradabad-a ding, India cricket captain hlui, Congress candidate a ding, Mohammad Azharuddin pawh a motor leh a party office-ah ECI-in party symbol leh party flag-te tar a khap sak a. A thin a rim hle bawk. Rajasthan-a BJP hruaitu pakhat pawhin, candidate-ten bangah an campaign au hla ziah phalsak an ni lo a; mahse, doctor lem tam tak chuan anmahni infakna thil an ziak kur ngei nguai tho a, heng hi khap a ni leh si lo a tiin ECI a dem thu a sawi. Independent candidate-te phei chu mi lar tak an nih loh phei chuan an tuar bik hle a ni a ti a. Mipuiin anmahni an lo hre vek si lo a; chuvangin, thu delh kilh awma poster leh banner duh tawka tar mai a that thu a sawi bawk. Mangalore-ah pawh CPM Politburo member, Sitaram Yechuri motor chu ECI official-ten an lo check-sak a, a motor-a party flag intar pawh an pawh thlaksak bawk. Congress minister Jyotiraditya Scindia pawh Lalitpur-a a campaign tumin, a helicopter chuanna, sawrkar helipad-ah a tum avangin ECI-ah thubuai a nei bawk. Tin, Andhra Pradesh Agriculture Minister, N. Raghuveera Reddy pawhin Anantapur District Court kawt tuala ukil-te a hmuh avangin ECI-ah thubuai siamsak a ni bawk.
Heti lai hian India ramah pawh khawvel environment chungchang lama ngaih-tuahna hmang politician a nei chho ve zel a. Congress candidate, Sashi Tharoor chuan a dinna Trivandrum bialah, inthlan laia ama poster leh banner tar zawng zawngte chu khawpui a titawpin environment a tibawlhhlawh a tih avangin, poster a lo tar tawh zawng zawng chu a campaigner-te nen an pawt thla vek thung. ECI hi kum dang zawng aiin political party chungchangah a inrawlh a. Hei hian party tam tak, a bik takin phai lamah phei chuan model code of conduct bawhchhiatna a tam thin avangin hei hi ECI chuan tul a ti hle niin a lang.

Hringnun July 2009 - Combined Mizoram Civil Services Exam Siam A Tul

- Hringun Network Service
Kum tinin UPSC chuan Civil Services Exam a buatsaih thin a. Mizorama MPSC ang lo takin, UPSC khu chuan Service hrang hrang tana a bika exam siam loin; All India Service tan leh, Central/Allied Services tan a rualin a buatsaih thin. Heng UPSC exam buatsaihah hian IAS, IPS, IFS, IRS, IAAS, IDAS, IDES, IRTS, ITPS leh Group A Service leh Group B Service eng emaw zat civil service service exam a buatsaih thin. Chu chu Civil Services Exam tiin an sawi mai thin. Heng exam atan hian kan hriat theuh angin Preliminary Exam a buatsaih a, mi nuai chuangin an exam thin. Preliminary-a tling te hi mi sing hnih vel te an ni thin.
Tichuan, Preliminary-a tlingho hian Main Exam an hmachhawn leh thin a. Vacancy azirin Main exam beitute atangin a tling tur chu an bi thliah leh mai thin. Central-a BJP an sawrkar khan, Civil Service hi an ‘downsize’ nasa hle a, an ni erawh chu ‘rightsizing’ an ti thung. Chuvangin, a kum telin kum 1997 chho atang khan vacancy pawh a pumpui atan 450 bawr chho a ni ta zel a. Kum 2002-2003 Civil Exam Main Exam-a tlingte phei chu Interview turin mi 750 chauh koh an ni a. A vaia vacancy chu 286 chiah a ni. Chuvangin vacancy a tlem chuan competition a sang leh zual thin.
Amaherawhchu, India ramin economy lamah nasa taka hma a sawn avangin, heng IRS, IAAS leh economy khawih thil service lamah ‘shortage’ indaih lohna a nasa hle a. Ram a than chuan IAS/IPS vacancy pawh a lo tam chho zel bawk a. Kum 2006 chho atang chuan Civil Service vacancy pawh a pung chho zel a ni. Kuminah phei chuan mi 790 lai an la a nih kha. Chutiang zelin tun atanga kum li kum nga thleng hian Civil Service hna ruak pawh a pung chho zel dawn a. Kum 2011-ah phei chuan vacancy hi 1110 lai turah a chhut mite chuan an chhut a ni. Chuvangin, Mizo thalai lehkhathiam tan chuan hei hi chona tha tak a ni awm e.
Central sawrkara IAS te leh Central Service te tih dan zul zuiin Mizoramah erawh chuan Civil Services Exam hi chi thum a awm a. MCS, MPS leh MFAS te an ni. Amah-erawhchu, Mizorama kan kalpui dan hi chu a fuh chiah lo niin a lang. Heng Mizorama Civil Services kan tih ho hian a hrang theuhin exam an nei a, an syllabus erawh chu a in vek hlawm lawi si a. Hei hian sum, hun leh ‘man power’ a heh hle. Mizoramah MPSC hian Combined Civil Services Exam a buatsaih a nih ngat chuan sum tam tak a sen tur pawh a tlem phah ngei a rinawm. Sawrkar pawh hian hei hi ngai pawimawh se, UPSC ang hian a kal theih tho bawk si a, state tam tak pawh hian service hrang hrang exam hi Combined Civil Services Exam tia vuahin an kalpui thin. Heng a ti tha te hian an form fill-up laiin an service duh zawng an thlang nghal mai thin. Chuvangin, Combined Civil Services Exam hi tih a hun ve tawh viau niin a lang.
Mizoramah chuan, a dik taka sawi chuan MPSC hian MCS exam hi a hlut deuh ber niin a lang a, exam pawh a buatsaih hmasa deuh ber thin a, a buatsaih ngun ber bawk. A hnuah, MPS leh MFAS exam-te a buatsaih leha, ti hian a tah tawl hian a buatsaih leh thin. Hei hi a that viau laiin that lohna tam tak a awm. MCS hi kan rilruah kan dah san ber laiin, heng MPS leh MFAS-te nen thuhmunah hrut rual an ni fo a. Hei hi chu en nawn a tha khawpin a lang. MPSC hian MCS exam a han buatsaiha, thalai tam takin an exam ta a, a thiam ho kha an han tling a, MCS an ni ta a. MCS exam a buatsaih hnuah MPS exam a buatsaih leha, MCS Exam-a tling zo lo ho kha an han tling leh sang sanga, chutiang zelin, MFAS exam a buatsaih leh a, MCS leh MPS a tling lo ho kha an tling chho leh a. Hetianga MCS, MPS leh MFAS exam beitute mi ngai deuh put an nih thin avangin, MPSC hian Combined Civil Service Exam hi buatsaih law law thei se a tha hle ang.
DP & AR-in MCS tana vacancy awm zat MPSC-ah a report ang. Tin, Home Department in MPS vacancy awm zat a report bawk ang, chutiang bawkin Finance Deptt in MFAS vacancy awm zat MPSC-ah a thehlut ang a. Kha ta tang khan exam an buatsaih mai hi a tha hle. Chuti lova a hrang hranga exam buatsaih hi a fuh tawh lo. Miin form a fill-up hunah a service duh zawng an ziah ang khan pek mai ni se. A nihna takah chuan MCS chu dahsan ber a nih avangin, topper ho chuan an thlang lo thei lo ang. Amaherawh chu, topper zinga mi khan MCS duh lo vin, police lam kha lo tui ta viau se, kha kha duh thlan theihna pe bawk se. Chutiang zelin, topper zinga miin MPS leh MCS aiin MFAS kha a lo duh zawk a nih chuan duhthlan theihna pek mai ni se a tha hle ang.
Tin, vawikhatah MCS, MPS, MFAS-te la vak vak loh hian; MCS vacancy za 50 hi la zel ila. Chutiang bawkin, MPS/MFAS-a total vacancy atanga za 50 zel la bawk ila, kum tin tlem te tein la ila, thalaite tan a awlsam ang a. In buatsaih dan a thiam theih ang. A dik tak chuan kum 1998-a MCS an lak hnuah kum 5 hnu daih kum 2003-ah MCS exam an siam leh a, kum over tam tak an tam phah a, thalaiten ‘chance’ an hloh nasa em em a ni. Chuvangin, sawrkarin hetiang lam zawng hian ngaihtuahna a siam thiam a pawimawh hle.
Tin, MPS exam dawna Physical Test an nei thin hi a fuh lo bawk. IPS tur atan exam hmain tu man physical Test an nei lo. MPS tura tlingho kha an tlin vek hnuah Physical Test chu nei ta se a tha zawk bawk. Hei hian Police Service zingah thiam hlei lo; mahse, physical a tling si a veng thei ang. Amah-erawhchu, Medical Board hi tun aiin uluk zawka kan tih erawh a ngai ang. Tuna Medical Board-a medical check up neih hi chu neih loh aia neih mai mai a ni a. Chuvangin, heng service pathuma tlingte chu rilru leh taksaa ‘fit’ hle turin dah ila a tha hle ang.
Andhra Pradesh-ah khuan, Andhra Pradesh Civil Service Combined Competitive Exam (Group A) tan bik siam a ni. He exam-ah hian State Civil Service tan bik an siam lo va. Service chi hrang, Andhra Pradesh Civil Service bakah Police Service te, Treasuries & Accounts Service (MFAS ang hi) te leh, service hrang hrang 18 lai tan exam an buatsaih thin. A thiam leh topper te chuan APCS an thlang tlangpui thin. Topper lo deuhho chuan heng, APPS, APTAS-te an thlang thin a ni. Bihar pawh hian Combined Civil Services Exam neiin, service hrang hrang 11 lai tan exam an buatsaih thin. Gujarat-ah pawh Combined Civil Services Exam buatsaih thin niin, Gujarat Administrative Service leh Class I leh Class II officer-te tan an buatsaih bawk. Heng bakah hian Haryana chuan Haryana Civil Service & Allied Service tan combined exam a buatsaih a. Karnataka, Punjab, Rajas-than, Uttar Pradesh leh West Bengal-te hian service chi hrang hrang tan Combined Civil Services Exam an buatsaih bawk.
Mizoramah hian MCS, MFAS, MPS te hi competitive Exam-a lak awm chhun service an ni a. Heng atan hian Graduate pangngai a tawk avangin mi tu pawh, Graduate zawng zawngin an exam thei a. Mizoram Planning & Statistics Service Exam-te pawh siam niin, an ni erawh chu Statistic exam tel a ngaih avangin, mi zawng zawng exam theih a ni ve lo. Tin, heng bakah hian Mizorama Secretariat-a thawkho hian Mizoram Secretariat Service in vuahin, an mode of recruitment leh nature of duty hrang hlak siin, heng Mizorama service pathumte tana parallel service ni mai tur angin an awm bawk. Tin, heng kan sawi tak service pathum exam-naa subject hrang hrangte dinhmun hi en chian a tha hle bawk. Mizo Literature-a mark scoring bik lutuk te hi en chian a tha khawp mai. UPSC-ah pawh khuan Hindi medium-a exam emaw, Hindi Literature la ho hi tling an tam lo zawk daih thin. Mizoramah chuan Mizo Literature la ho an tling tam bik hle thin tiin aspirants-te hian an sawisel thin. Hei hi en chian a tul khawp mai.
Eng pawh chu lo ni se, tun hnaiah Mizorama Group A officer zawng zawng tan a huhova Combined Civil Services Exam buatsaih hi a la harsa deuh a nih pawhin; MCS, MPS leh MFAS-te tan chuan Combined Civil Services Exam buatsaih hi a tul hlein a lang. Hetianga Combined Civil Services Exam buatsaih a nih chuan, exam beitute leh exama tlingte atangin eng service hi nge hlua, eng service hi nge exam beitu ten an duh ber tih chu awlsam tein a hriat dawn a, thil tha tak a ni ang. Tin, MCS chauh ni lo; MPS leh MFAS leh service dang dangah hian Physically Challenged Persons/Physically Handicapped (PCP/PH)-te tan Reservation hi awm se. Tunah hi chuan Gazetted Level-ah chuan, MCS-ah chiah hian Physically Challenged Persons-te tan Reservation a awm niin a lang. Tin, hei pawh hi, Physically Challenged Persons-te tan bik exam buatsaih hrang lo vin, Combined Civil Services Exam hunah heng PCP/PH ho hian a nawlpui zingah exam an bei ve ang, vacancy awm zawng zawng atanga an chan tur (percentage) kha an luah mai dawn a ni. Tun hnaia PCP/PH atanga MCS lakho khan training an nei miah lo lehnghala, thiam taka hna thawh a har duh hle ang.
UPSC-a an exam dan kan sawi tawh angin, UPSC-a topper-ho khuan IAS leh IFS hi an thlang tlang pui thin.Topper ho thlan a nih vangin, IAS leh IFS chuan service dang zawng zawngte nen Junior Time Scale an inan vek laiin, Senior Time Scale an thlen chuan IAS leh IFS chuan kum khat increment kha hmu lawkin, an hlawh pawh tihsansak a ni. Chutiang deuh bawk chuan, MCS-te leh MPS-te hi chu sawrkar pawh hian tihsak a tha hle. A nihna takah chuan, competitive exam-a ti tha ber ber te leh, department-a officer, MCS, MPS vela tling loten department-ah luta officer an nih lehin, an hlawh leh dinhmun a intluk vek hian thawktute a tiphur lo thei hle a ni. Mode of Recruitment danglam tak, harsa tak chunga exam tura inpuahchah ngar ngar-te leh, departmental officer-te dinhmun inang hi chu a dik zan lo deuh niin a lang.
Training chungchang sawi ta ila. Mizoram sawrkar, DP & AR emaw hian Central-a Ministry of Personnel tih dan zul zuiin, India rama training Institution rin tlak deuh hi thlun zawm puiin, heng MCS, MPS-te leh MFAS-te tan hian training a huhovin tirh ni se, thla thum hnuah anmahni specialise-na tur bikah training hranpa nei leh turin thawn darh leh ta se a tha hle ang.
Combined Competitive Exam kan sawi takah chuan, khing service pathum te khi tih tur hmasaah lo dah ta ila, Group B officer chin hi chu an vai hian combined competitive exam buatsaih chho zel ta ila chuan thalaite tan pawh inbuatsaih dan a thiam theih ang a. Sawrkar pawhin sum a sen tlem phah bakah, a hahdampui zawk ngei ang.

Hringnun July 2009 Youth Icon Thar - Rahul Gandhi

By – Vanhunga
Rahul Gandhi chuan amah vengtu tura sawrkar pek, Special Protection Group (SPG)-te thurawn pek pawisa lo vin, mipui bula awm nuam a ti thin hle a. Hetianga mirethei leh mipuite han kawm vel hi a pi Indira Gandhi leh a pa Rajiv Gandhi-te pawh khan nuam an ti thin hle. A tirah chuan Rahul Gandhi hi a zak zum thin hle a.
Kum 2004-a Amethi biala a in-candidate hmasak tum pawh khan a la naupan deuh avang khan motor atanga mipui han vai vel kha a zak thin a. Mahse, kum 2009 Lok Sabha inthlan a lo nih chuan thil a lo danglam ta hle. Young Rahul ni thin kha, Matured Rahul a lo ni ta daih thung. Narendra Modi, Gujarat Chief Minister leh BJP President LK Advani-ten tawngkam chhe tinrenga Congress party leh Prime Minister Manmohan Singh-te chu bei mah se, ‘Rahul Effect’ chuan kumin Lok Sabha inthlannaah Congress party a tihchak phah hle a nih kha.
Hetianga Rahul Gandhi, thingtlang leh mi rethei ten an duh tak thut nachhan hi, zan khat thil thua thleng thut a ni bik lo va. Kum 1991-a a pa Rajiv Gandhi thah a niha a vuinaah khan, Sonia Gandhi te nufa khan an tuar hle a, a vuina vela an nufa an awm an hmuh khan Congress party hruaitute chuan nakina Congress party la hruaitu tur leh la tichaktu turah khan Priyanka Gandhi an ring fur zawk a ni. Congress hruaitu tam tak chuan a pi anga hawi her zang khai, Priyanka Gandhi chu a ruk takin an lo beisei ru a ni ber. Rajiv Gandhi politics kawng lo zawh thin chu Rahul Gandhi hian a rawn chhun-zawm ang tih hi an ring pha lo reng reng a.
Mahse, Priyanka Gandhi khan Robert Vadra pasal a neih tak avangin mi tam tak chuan ‘Rahul Gandhi hi kan lo thlir zawk chu a ni ang a’ tiin ngaih dan an siam leh tan ta a. A dikna tur leh ngaih bel thei turin, Rahul Gandhi chu politics-ah a zuang lut ve ta si a, heta tang hian Nehru Gandhi-te chhungkua politics zin kawng tinung lehtu atan Rahul Gandhi chu an ring nghet ta bur ani.
Mahse, Congress party chuan Priyanka Gandhi chu an la duh zawk ta cheu. A chhan chu, kum 1997 atangin Priyanka hian Congress tan campaign-te a lo thlak tawh thin. Heng hun lai hian Rahul chu Londonah a awm daih bawk si. Kum 1999-a Lok Sabha inthlan phei kha chuan Priyanka hi a buai hle a, Congress leh a nu Sonia Gandhi tan hmun hrang hrangah beih pui a thlak a nih kha. Mahse, mi rin loh zawk Rahul Gandhi chu kum 2004-ah a rawn lang ta tlat mai. Mi tam tak mak tih a hlawh a. London-a awm reng, Rahul Gandhi, Congress tan pawha la campaign ngai miah lo chu politics-ah a lut ta si a, Congress hruaitute mak tih pawh a hlawh hle. Mahse, hneh takin kum 2004-ah Rahul hian Amethi bial atangin hnehna a chang a. MP a lo ni ta reng mai.
MP a han nih phat atangin India ram dinhmun, a hniam ber atanga zir chian a tum hle a. Kashmir atanga Kanya-kumari, Rann of Kutch atanga Mizoram leh Arunachal Pradesh thlengin a fang chhuak a. Heng a feh chhuahnaah hian Rahul hian ‘youth power’ a chawi lar hle. halaite chu ram leh hnam siam thatna leh chawi kanna kawngah nasa taka tan la turin a fuih thin a. A zinna apiangah, mi retheite nena hun hman te, zirlai naupang leh college zirlaite nena hun hmante hi nuam a ti tthin. Hei hian India ram nihna dik tak zirtirna leh hriat chianna a pe chiang hlein a ngaih theih. Mi retheiten thingpui emaw, chapati emaw an lo pek chuan tui ti takin a eiin a in ve mai thin. Hei hian Rahula thinlungah inthliarna leh intenna a awm loh zia a tihlan chian em avangin mipui ngainat a hlawh chho telh telh ta a ni.
Rahul Gandhi style hi mi tam tak chuan an nuihzat zawk thin a. A political game khelh hi a hre chiang lo ni tein an sawi thin. Rahula erawh chuan India ram hi mirethei te siam a ni a, mirethei kan ngaihsak loh chuan ramin hma a sawn dawn lo a ni a ti ve tlat thung. Rural India is the soul of the country a ti tlat thung. Hei hian Rahula chu mi retheite tana chhanchhuaktu a ni dawn a ni tih thingtlang miretheiten an ngai tlat a ni. Hetianga rethei tak tak te a kawm tam avangin Rahula hian tlawmna nun te, taihmakna leh mahni theuh kan pawimawh zia a zir nasa hle a. Congress hmelma pawh ni se, hna thawk tha party chu i he lo vin a fak ngam tlat thung bawk. Bihar Chief Minister pawh hna thawk tha tiin a fak hle a ni.
Kumin Lok Sabha inthlana Congress-in seat 200 chuang lai an lak nachhan pawh amah leh a nu Sonia-ten Prime Minister an tan tlat vang a ni a. Hei hi BJP lam pawhin an fak phah hle. BJP hruaitu pakhat chuan, "Sonia Gandhi te nufa atangin BJP hian zir tur kan ngah hle a ni tiin, Prime Minister chak lo ber a ni tia Manmohan Singh beih a nih lai pawhin, Nehru-Gandhi family-te hian theih tawpin an chhan a, BJP President, LK Advani erawh chu BJP party atang ngei ngei pawhin chhantu leh tantu a nei lo hian kan party hruaitute inenfiah a ngai hle a ni a ti. Rahula te nufa avang chauh hian Congress hian seat 200 chuang lai an la thei a ni," a ti bawk.
Rahul Gandhi hi Manmohan Singh pawhin cabinet minister turin a sawm a; mahse, Rahula hian, ‘Party tihchak a ngai a, Congress hi a mala sawrkar siam thei khawpa kan chak a ngai a ni. Ropuina ringawt ni lovin, hna a la tam ema, minister chu ka ni rih lo ang e," tiin a hnial a nih kha. Mi tam tak, minister nih loh hlaua phe suau suaute tan entawn tlak a ni chiang hle.
Lok Sabha result kha Congress party ten an lawm luih luih laiin Rahul Gandhi erawh chuan ngawi rengin, chanchinbu mite hriat lohin a pi leh a pa thlanah hun fianrial a va hmang a. Congress hnehna chu an tan a va hlan daih thung. Congress hian kum 1984-a Indiara Gandhi thah a nih avangin khawngaih vote atangin Lok Sabha seat 545-ah seat 431 lai an la a. Kumin 2009-a an hnehna chu tlem zawk mah se, tunlai politics ngaihtuaha, coalition politics leh regional party te tam tawh dan ngaihtuah chuan Congress hian an ti tha hle a. Chuvangin, party chhungah pawh phurna thar Rahula hian a pe nasa hle.
Rahul Gandhi hi mi tumruh, huai taka a thil lo tih tawhte kal tlangpui ngam mi a ni. Kum 2007 atang khan Uttar Pradesh-ah beihpui thlak tanin, thingtlang hmun hrang hrangah ‘road show’ a nei tan a. Kein Uttar Pradesh thingtlang khaw kil khawr tak tak a kal thleng a; mahse, kum 2007-a Assembly inthlanah rin anga Congress an chak loh avangin seltu pawh a hmu nghal thuai a. Gaon goan, paon, paon, kea khaw tlawh chhuah hian awmzia tak tak a nei lo e, tiin an sawisel thin. Mahse, Rahul Gandhi hian a sawiseltute hi bei let mai lo vin, taima leh zualin a tum ram thlen talh a tum a. Kum 2009 a lo thleng a, Lok Sabha election-ah chuan Uttar Pradesh-a Congress party thi lek lek tawh chuan Rahul Gandhi vangin seat 21 lai an la chu India ram pum mak tih a tling hial. Rorel lai Mayawati party BSP ai pawhin seat an la tam zawk hial a ni. Heng zawng zawng hi Rahul Gandhi thawhrimna vang liau liau a ni.
'Ekalo chalo' (Go Alone) policy hmangin Congress Working Committee-ah, Uttar Pradesh-a Congress-in party dang thawhpui miah lo va Lok Sabha inthlan chuh a pu lut a. Senior leader-te chuan Samajwadi Party-te nena thawhho an duh zawk a. Mahse, Rahula hian India ramah coalition politics chu awm reng tur a ni a, thawh hona ni khua a tlai lo ve tia tan khawhin, UP leh Bihar-ah chuan Congress chuan party dang thawhpui lovin Lok Sabha inthlan chuh a rel ta a nih kha.
Kum 2007 daih tawh atang khan UP-ah hian Rahul Gandhi leh a team ‘youth brigade’-te chuan khaw tin leh hmun tin fang chhuakin, thingtlang nun khawsa zia leh nih dan zawng zawngte an zir chiang thin a. Heng atanga information pawimawh zawng zawng chu Rahula office, Delhi-ah thawn zel a ni bawk. Heng atanga zir chianna an neih atang hian ngaihngam takin UP-ah pawh a mal tan ngam ta a ni. Anihna takah chuan, Congress-ho hian UP-ah seat 10 bak an inbeisei lo a. Rahula erawh chuan seat 18 kan la ang tiin ngaihdan a lo siam ve thung. UP thingtlang hmun hrang hrang te, hmun hnufual Bundelkhand-te leh tui lianin a tihbuai, Gorakhpur-te chu helicopter hmang lo in, a hmunah ngei ke leh bike-a chuang chungin a fang chhuak dap a. Chuvangin, mirethei leh thingtlang mite hian Rahula hi chhan-chhuaktu turah an ngai ve tlat a ni.
Bihar-a Kosi lui a len pawhin amah ngei sipai Lawnglenga chuangin tuilianin a tihchhiat in te a en fiah vek a. Hetia khaw hrang hrang a tlawh atangin Bihar state-a Congress party lo chhiat tawh zia leh tan lak a ngaih zia a takin a hmuh phah bawk.
Rahul Gandhi ni chanchinthar la khawm mi te, party hruaitute chuan a la puitling tak tak lo, a nu hlimthlaah a la cheng an ti fo thin. Mahse, kumin Lok Sabha inthlanah khan puitling a nih zia chu a lantir awm e. Congress tana an cam-paigner ber a ni a. Hmun hrang hrang 110-ah rally a nei a. Campaign beih pui hi Wardha, Maharashtra-ah a nei hmasa ber a, a tawp chu Mandi, Himachal Pradesh-ah a khar thung. Heng a campaign chhung hian kilometre 87, 000 a zin chhuak a. Constituency hrang hrang 120 a tlawh hman a. Heng constituency 120 a tlawh zing atang hian Congress candidate 75-ten hnehna an chang a ni.
Rahula hian a campaign-na reng rengah hian Manmohan Singh chu a support tlat zel a. Prime Minister tha ber a nih zia leh, ramin a kaihhruaina hnuaiah hma a sawn zia a tlangaupui nasa thin hle. Rahul Gandhi hian Lok Sabha inthlanah khan thalaite seat awm zawng zawng, zaa 30 percent chu pek ni se tiin Congress Working Com-mittee-ah a thlen a. Mahse, Rahula rawtna hi pawm a ni lo. Amaherawhchu, Rahula avangin thalai tam takin candidate an chan phah a, heng thalai candidate-ho hi an tling deuh vek bawk.
Rahul Gandhi vanga Congress candidate nihna chang Pradeep Majhi, Orissa-a mi chuan, kan senior leader-te chuan ka tlin an ring lo va; mahse, Rahul Gandhi campaign vang leh thalaiten politics kan ngaihsak tak em avangin ka tlinga, kan hruaitute mak tih pawh a hlawh hle a ti.
Rahula hian ‘youth brigade’ ang reng deuh hi unofficial-in a din a. Ama ho hian state hrang hrangah NREGS hnathawh dante an en ho thin, anmahni ngei te pawh thawk chhuak vein, Rajasthan-a thingtlang khaw pakhatah phei chuan, mipuiten NREGS hna an lo thawka, ni lengin, a tawp thlengin a thawk ve a ni. Tin, Rahula avangin Punjab-a Youth Congress member 75, 000 lek ni thin chu member 3,50, 000-in an pun phah bawk.
Rahul Gandhi hian hetianga a ram pum huapa ‘recognition’ a neih naah hian a thian hnai, a bik takin thalai lamte pawh an pawimawh hle. Tuna Alwar, Rajasthan-a Congress MP Bhanwar Jitendra Singh hi Rahula youth teama a khaipa ber a ni. Ani hian youth team mamawh leh Rahula mamawhte a hre hneh hle. Rahula tour programme te, a campaign style leh strategy hi Rahula thianpa investment banker hlui, Kanishka Singh kutah a awm thung a. Tin, NSUI President-te pawh lo ni tawh, Hibi Eden te, Meenakshi Nataranjan te pawh Rahula team member pawimawh ber berte an ni. Pankaj Shankar hi media lam zawng zawng dawrtu a ni bawk.
Rahul Gandhi hi a thawk rim a. A thawhrimna rah chu Congress hian a tel tak zet a. Nakinah chuan India ram Prime Minister tura hual ruk a ni tiin an sawi fo thin. Mi inngaitlawm, mi nun nem, mi khawngaihna ngah, taima leh thawkrim, rinawm nihna engkim nei mi a ni. Congress party-ten a minister leh party a nihna chelh kawptira, practicala ram hruai hna leh party hruai hna thawk tura an tih pawhin Rahula chuan paty hi tihchak zual sauh sauh va, thingtlang hmun kil khawr ber thlenga Congress hi an chhantu a ni tih an rin ngam theihna tura hnathawh hi a tum rih zawk a. Prime Minister Manmohan Singh pawhin, Rahul Gandhi chu India Youth Icon thar a ni e a ti mathlawn lo vin, Rahul Gandhi chu thalaite leh India ram mipuite tan chuan YOUTH ICON a lo ni ngei e.

Hringnun July 2009-Hriatzauna

Hriatzauna :
Hmangaihna-tocin
Nupa nun tluang tak vawn reng hi thil harsa a ni tih chu kan pawm theuh awm e; a chhan pawh chhungkaw harsatna sawi dun leh chin fel hian nupa k^r boruak a siam thin vang a ni. Mi thiamte chuan he harsatna tih kian dan tur hi an ngaihtuah reng a, tunah chuan hlawhtlinna kawl eng an hmu tan det det niin a sawi theih.
Biological Psychiatry report-a a lan dan chuan Swiss mi thiamte chuan nupa ink^ra "love hormone" an tih mai, oxytocin hnathawh d^n an hmuchhuak ta. An zirchianna atangin nupain harsatna an sawi dun laiin he oxytocin hian a tha zawngin hna a thawk nasa hle tih hriat a ni a, mihring taksaa ninna boruak entirtu salivary hydrocortisone pawh a tihniam thei bawk. Mahse, doctor-te chuan oxytocin hi mihring enkawlna atana hman nghal ngawt erawh a la rem loh thu an sawi a, a ni lo zawnga hman sual theih a ni em tih te pawh zir chian hmasak phawt a tul dawn a ni.

Hriatzauna :
Thlawhtheihna Aiin Rel
Tun hnai khan University of California, Beekely mithiam pahnih-Mikhail Chester leh Arpad Horvath te chuan mihringin zin nan leh bungraw phurh nana kan hman khawl hrang hrangte boruak chhe pek chhuah dan an zir chiang a, thlawhtheihna aiin rel hian boruak chhia a siam hnem zawk fe tih an finfiah!
Anni pahnih hian zir dan awmze nei leh danglam deuh hlekin lirthei chi hrang hrang leh a thlawk chite boruak chhe pek chhuah dan an zir chiang a, an engine atanga boruak chhe insiam ringawt ngaihtuah lovin an siam tirh atanga process hrang hrangin pollution a siam dan leh a service chhung zawnga boruak hrisel lo a siam chhuah an chhut a; mihring hman theiha a that hun chhung leh kilometre engzat nge a thlen, mihring engzat nge a phurh, ruakin vawi engzat nge a chetsawn tih zawng zawng an chhut hnuin mihringin an hman tangkai dan leh a boruak chhe pek chhuah chu an chawkrual ta a ni. A dan pangngai-ah chuan electric hmang tun lai relte hian thlawhtheihna aiin boruak chhia an siam chhuak tlem zawk fe nia ngaih a ni a; mahse, hetianga a bul thum atanga an han chhut takah chuan relin greenhouse gas a pek chhuah hi a let aia tamin a pung ta a ni.